પ્રેમાનન્દ : એક મશાલચી!

B. Premananda
(1930-2009)

પ્રેમાનન્દ : એક મશાલચી!

–સુર્યકાન્ત શાહ

પ્રખર રૅશનાલીસ્ટ બી. પ્રેમાનન્દ આજે હવે આપણી વચ્ચે નથી. મુળ કેરાલાના પ્રેમાનન્દ સમગ્ર માનવજાતને સમર્પીત થઈ ગયા હતા. રૅશનાલીઝમના પ્રચાર-પ્રસાર માટે તેઓ દેશ-દુનીયામાં ઘુમ્યા હતા. એમના જીવનની ઘણી વાતો આપણને જાણવા મળે છે. પરન્તુ હું રૅશનાલીસ્ટ બન્યો તેમાં પ્રેમાનન્દ મારે માટે નીમીત્ત્ત બની ગયા. સર કે. પી. કૉલેજ ઓફ કૉમર્સ, સુરતમાં હું અધ્યાપક હતો ત્યારે સાથી અધ્યાપક મીત્ર બાબુભાઈ દેસાઈએ મને સત્યશોધક સભાનો સભ્ય બનાવેલો. હું નીષ્ક્રીય હતો. એક દીવસે બાબુભાઈએ મને એમની સાથે વાપી આવવા માટે આમન્ત્રણ આપ્યું. અમે કારમાં ગયા હતા. સાથે ડૉ. બી. એ. પરીખ અને મુ. શ્રી. રમણભાઈ પાઠક પણ હતા. કારમાં એમની રૅશનાલીઝમ અને નાસ્તીકતાની વાતો નીર્લેપભાવે હું સાંભળતો હતો. અમે વાપી પહોંચ્યા.

પ્રેમાનન્દ રૅશનાલીઝમના પ્રચાર-પ્રસાર માટે આખા દેશના પ્રવાસે નીકળેલા. ગુજરાતમાં એ સૌથી પહેલા વાપીમાં પ્રવેશવાના હતા. આથી વાપીમાં ‘સત્યશોધક સભા’ના ઉપક્રમે એમનું સ્વાગત કરવાનું નક્કી થયું હતુ. વાપીની એક સેવા કલબે પ્રેમાનન્દના સ્વાગતની અને એમના ‘ચમત્કાર પર્દાફાશ કાર્યક્રમ’ યોજવાની ગોઠવણ કરી હતી. પ્રેમાનન્દના સ્વાગત બાદ પ્રેમાનન્દે ચમત્કાર પર્દાફાશનો કાર્યક્રમ બતાવવાનું શરુ કર્યું. વીવીધ ચમત્કારો બતાવી એની પાછળનાં વૈજ્ઞાનીક કારણો તેઓ સમજાવતા હતા. જુદા જુદા ધર્મના બાવા-મૌલવીઓ લોકોને છેતરવા કયા કયા ચમત્કારો કરે છે તે પણ એમણે બતાવવા માંડ્યું. હીન્દુ ધર્મના કોઈ બાવાના ચમત્કારનો એમણે પર્દાફાશ કર્યો એટલે યજમાન કલબના જૈન મન્ત્રીએ જોરથી તાળી પાડવામાં આગેવાની લીધી. ત્યાર પછી પ્રેમાનન્દે એક મૌલવી અને એક પાદરીના ચમત્કારના પર્દાફાશ પણ કર્યા. યજમાન કલબના જૈન મન્ત્રીએ એવા દરેક પર્દાફાશ પ્રસંગે તાળીઓ પાડી અને ‘પ્રેમાનન્દની જય’ પણ બોલાવી ! પ્રેમાનન્દ આટલેથી અટક્યા નહીં. એ જમાનામાં એક જૈન સાધુ એમના મુંડેલા માથામાંથી નાળીયેર કાઢવાનો ચમત્કાર કરતા હતા. પ્રેમાનન્દે શ્રોતાઓને આ જૈન સાધુના દાવાને પોકળ હોવાનું જણાવ્યું. ત્યાર બાદ એમણે એમના પોતાના માથામાંથી નાળીયેર કાઢી બતાવ્યું. નાળીયેર કાઢીને પ્રેમાનન્દે એ ચમત્કારનું રહસ્ય સમજાવવાની શરુઆત કરી તે પહેલાં એ જૈન કલબ-મન્ત્રી ધસમસતા સ્ટેજ પર આવ્યા. પ્રેમાનન્દ પાસેથી માઈક ખુંચવી લીધું. એ એટલા ગુસ્સામાં હતા કે માઈક પર એમણે બોલવાનું શરુ કર્યું ત્યારે એમનો અવાજ ફાટી ગયો હતો. પરીણામે શરુઆતની બે-ત્રણ મીનીટ તો અમને કોઈને કાંઈ સમજાયું નહીં કે તેઓ શું કહેવા માંગતા હતા. સ્વાભાવીક છે કે શ્રોતાઓ તો તોફાને ચઢે જ. એમણે તોફાન કરવા માંડ્યું. એમનું કહેવું હતું કે, ‘અમારા જૈન સાધુઓ કંઈ હીન્દુ-મુસલમાનોના બાવા-મુલ્લાઓ જેવા ચલતાપુર્જા નથી. તેઓ તો સાધના કરતાં હોય છે. સાધનાને કારણે એમને દૈવીશક્તી પ્રાપ્ત થતી હોય છે. અમારા આવા જ એક સાધુને આથી દેવનું વરદાન મળેલું છે. એમને દેવો હાજરાહજુર છે. આથી, જ્યારે એમને ઈચ્છા થાય ત્યારે દેવ એમના માથા પર નાળીયેર મુકે છે ! આ દાઢીવાળો (પ્રેમાનન્દ–તેઓ દાઢી રાખતા) આવી દૈવી શક્તીને જાણતો નથી. અમારા સાધુની નકલ કરીને એણે મહાપાપ કર્યું છે. એનું સ્થાન નર્કમાં નક્કી થઈ ગયું છે. આવા પાપનો હું ભાગીદાર બની શકું નહીં. હમણાં અને અહીં જ આ કાર્યક્રમ બન્ધ થયાની જાહેરાત કરું છું’, કહીને એમણે  કાર્યક્રમ બન્ધ કરાવી દીધો !

ઉનાળાના દીવસો હતા. બપોર થઈ ગઈ હતી. અસહ્ય ગરમી હતી, કાર્યક્રમ અધવચ્ચે પુરો કર્યા પછી એ મન્ત્રીએ અમને તરત મન્ડપની બહાર નીકળી જવા જણાવ્યું. પાણી પણ ધર્યું નહીં ! તે દીવસોમાં વાપી નાનો કસબો હતો. બજારમાં કોઈ લૉજ ખુલ્લી નહોતી. આથી નવી નવી શરુ થયેલ જી.આઈ.ડી.સી.ના એક ધાબામાં જઈને પ્રેમાનન્દ સાથે અમે સૌએ ભોજન લીધું. પ્રેમાનન્દે હસતાં હસતાં ભોજન તો લીધું, પરન્તુ એમણે એ મન્ત્રીના ગુસ્સામાં પોતાના કાર્યક્રમની સફળતા જોઈ !

આ બનાવથી મારું મન હાલી ઉઠ્યું મને વીચાર આવ્યો કે જૈન સીવાયના ધર્મોના સાધુઓના ‘ચમત્કાર-પર્દાફાશ’ થયો ત્યારે એ જૈન મન્ત્રી એને વધાવતા હતા. જૈન સાધુના ચમત્કારનો પર્દાફાશ કર્યો ત્યારે એમને એ મહાપાપ લાગ્યું. આવો અન્યાયકર્તા ધર્મ માનવો અને તેના ઉપદેશ પ્રમાણે આચરણ કરવું, એ પોતે જ અન્યાયને ટેકો આપવા જેવું છે. મેં તરત જ એ જી.આઈ.ડી.સી.માં જ નાસ્તીક થવાનો નીર્ણય લઈ લીધો. રૅશનાલીઝમને સમજી એને જીવનમાં શક્ય તેટલું આચરવાનો નીર્ણય લીધો. ઘરે આવીને પુજાના ખેસ-અબોટીયાંની પોટલી અને અન્ય ધાર્મીક ઉપકરણોનું પોટલું બનાવીને કાતરીયામાં ચઢાવી દીધું.. બસ.. આજની ઘડી ને કાલનો દહાડો… એ પોટલું પછી કાતરીયામાંથી આજદીન સુધી ઉતર્યું જ નથી ! આમ પ્રેમાનન્દ અજાણતા જ મારા જીવનના મશાલચી બન્યા.

–સુર્યકાન્ત શાહ

સંપર્ક : પ્રા. સુર્યકાન્ત શાહ, 17 – ગાયત્રી ગંગાનગર, મકનજી પાર્ક પાસે, અડાજણ, સુરત–395 009 ફોન નંબર : 0261 269 4727 મોબાઈલ નબર : 98793 65173

E-mail : suryasshah@yahoo.co.in

નોંધ – સુરતની ‘સત્યશોધક સભા’એ છેક 1984માં એક અનીયતકાલીક રૅશનલ સામયીક ‘પ્રબોધ’ નામે શરુ કરેલું. 1998થી તે દ્વીમાસીક ‘સત્યાન્વેષણ’ બન્યું અને 2001થી પ્રા. સુર્યકાન્ત શાહે તેના સંપાદકમંડળના મુખ્ય સંપાદક તરીકેની બાગડોર સંભાળી.

તા. 15/11/2009ના રોજ પ્રકાશીત થયેલા ‘સત્યાન્વેષણ’ના અંકમાંનો આ લેખ ‘સત્યાન્વેષણ’ની તેમ જ લેખકની પરવાનગી અને સૌજન્યથી સાભાર…

રૅશનલ દ્વીમાસીક ‘સત્યાન્વેષણ’ (વાર્ષીક લવાજમ માત્ર રુપીયા પચાસ) હવે વેબસાઈટ પર વાંચવા માટે ઉપલબ્ધ છે. જેની લીન્ક નીચે મુજબ છે:

http://sites.google.com/site/vivekpanthi/sataanveshan-oldissues

સંપાદકીય :

ભારતભરમાં અંધશ્રદ્ધા સામેની લડત લડનારા નીડર યોદ્ધા બી. પ્રેમાનન્દનું કેન્સરની લાંબી બીમારી બાદ ૬ઠ્ઠી ઑક્ટોબર, ૨૦૦૯ના રોજ નીધન થયું. અમારા ‘અભીવ્યક્તી’ બ્લોગના સૌ વાચકો વતી અમારી હાર્દીક શ્રદ્ધાંજલી..

♦●♦ દર સપ્તાહે મુકાતા રૅશનલ વીચારો માણવા જોતા રહો મારો બ્લોગ https://govindmaru.wordpress.com/

♦●♦●♦ આ લેખ પસંદ પડે અને મીત્રોને મોકલવા મન થાય તો મારી પાસે એની પીડીએફ ફાઈલ તૈયાર જ છે. મને govindmaru@yahoo.co.in/ પર મેઈલ લખશો કે તરત મોકલી આપીશ.. આભાર.. – ગોવીન્દ મારુ – નવસારી

December 03, 2009

♦●♦●♦●♦●♦