શું રૅશનાલીસ્ટો મુર્ખ અને તર્કાન્ધ હોય છે ?
મુમ્બઈમાં વાસ્તુશાસ્ત્ર કે ફાલતુશાસ્ત્ર પર એક પરીસમ્વાદ યોજાયો ત્યારે આ વીષય અને સમારમ્ભના આયોજકો વીશે થોડી ચર્ચા યોગ્ય ગણાશે. મુમ્બઈમાં પરીસમ્વાદો, સેમીનાર, કોન્ફરન્સ, જાહેરસભાઓનું આયોજન એ તો એક સામાન્ય ઘટના છે. ધર્મનીષ્ઠો, રાજકારણીઓ, વૈજ્ઞાનીકો, જ્યોતીષશાસ્ત્રીઓ, રૅશનાલીસ્ટોથી માંડીને હોમોસેકસ્યુઅલ્સ અને વ્યંઢળોનાં સમ્મેલનો પણ ભરાય છે; પરંતુ આજે વાસ્તુશાસ્ત્ર પર યોજાયેલા સમારમ્ભ બીજા સમારમ્ભોથી જરા જુદા પ્રકારનું એટલા માટે છે કે આ સમારમ્ભ કોઈ પ્રકારના સ્થાપીત હીતના સમર્થનમાં નથી; પણ સ્થાપીત હીતના વીરુદ્ધનું સમ્મેલન છે. સમાજના મુખ્ય પ્રવાહની સામે તરવાની વાત તેમાં થવાની છે. જે સભામાં આધ્યાત્મીક ઉન્નતી, મોક્ષ, નીર્વાણની વાત હોય, કંઈક ચમત્કારીક વીદ્યા કે ઉપચારની વાત હોય, કંઈ સસ્તામાં કે મફતમાં મળતું હોય તેની વાત હોય, તો લોકો ટોળાબન્ધ ઉમટી પડે. ‘વાસ્તુશાસ્ત્ર કે ફેન્ગશુઈમાં કંઈ ચમત્કાર નથી.’ એટલું જ કહેવા માટે સભાનું આયોજન થયું હોય તો પછી તેવી સભામાં જવાથી શો ફાયદો ?
આજના સમારમ્ભનું આયોજન કરનારા જૈન સમાજસેવકોમાંથી કેટલાક ભલે રૅશનાલીસ્ટ ન હોય; પણ રૅશનલ વીચારવાળા તો છે જ, નહીંતર ‘વાસ્તુશાસ્ત્ર કે ફાલતુશાસ્ત્ર’ની પુસ્તીકાની બીજી આવૃત્તી છપાવીને તેના વીમોચન માટે સમારમ્ભ ન યોજે. આમાં ક્યાંય પણ ધન્ધાદારી લાભની વાત નથી. ભોળા, અજ્ઞાન, લાચાર, શ્રદ્ધાળુ અને અન્ધશ્રદ્ધાળુ શીક્ષીતો હોય કે અશીક્ષીતો હોય તેમને ઠગ લોકો જુદાં જુદાં પ્રકારનાં તરકટો ઉભાં કરીને છેતરે છે. છેતરપીંડી વ્યાપક છે. લોકોની અજ્ઞાનતા અને લાચારીનો લાભ ઉઠાવી ઠગો લોકોને મુર્ખ બનાવી રુપીયા કમાય છે. આજની સભાનું આયોજન ગુજરાતી સમાજને આ પ્રકારની છેતરપીંડીઓ સામે લાલ બત્તી ધરવાના પ્રયાસરુપે કરવામાં આવ્યું છે.
ગીતામાં ભલે કહેવામાં આવ્યું છે કે ‘સંશયાત્મા વીનશ્યતી’; પણ વર્તમાન સમયમાં તો તમે સંશય ન કર્યો, કોઈનામાં અતીશ્રદ્ધા કે ભરોસો કર્યો તો મુર્ખ બનશો, રુપીયા ગુમાવશો. ઉપરાન્ત બોનસમાં આરોગ્ય અને જીવનો ખતરો પણ ઉભો કરશો. વરુઓ અને ગીધડાઓ પોતાના તીણા દાંત, નખ અને ચાંચ સજાવીને લોકોને ચુંથી નાખવા તૈયાર થઈ બેઠા છે. જરા પણ અસાવધ બન્યા તો ઘેટાનું ચામડું પહેરીને સમાજમાં ફરતા વરુઓના તમે શીકાર બની જશો. બહુરુપીની જેમ આ ઠગો સમાજમાં જુદાં જુદાં સ્વરુપે ફરે છે, ધર્મપ્રચારક, દેશસેવક, સમાજસેવક, વૈકલ્પીક ઉપચારક, નાણાંકીય સલાહકાર, જ્યોતીષશાસ્ત્રી, વાસ્તુશાસ્ત્રીના સ્વાંગમાં. આમાંથી કેટલાક પ્રામાણીક હશે; પણ તેમાંના કોણ કેટલા પ્રમાણમાં પ્રામાણીક કે અપ્રામાણીક છે તે નક્કી કરવા તમારી વીવેકબુદ્ધી નહીં વાપરો તો પાયમાલી નોતરશો.
સ્થાપીત હીતો સામે સંઘર્ષ કરવો, સમાજના મુખ્ય પ્રવાહની સામે તરવું, એમાં યશ કરતાં અપયશ વધારે મળે તેવો સમ્ભવ ખરો. એટલું જ નહીં, પણ જાનમાલનો પણ ખતરો ઉભો થાય. તેમને ટેલીફોન અને પત્રોથી, છાપી કે કહી પણ ન શકાય તેવી બીભીત્સ ગાળો આપવામાં આવે છે કે તેની સામે કોર્ટકચેરીનાં લફરાં પણ ઉભાં કરવામાં આવે છે; છતાં પણ કેટલાક કર્તવ્યનીષ્ઠ કાર્યકરો તેની પરવા કર્યા વગર પોતાનું અભીયાન ચાલુ રાખે છે.
ધર્મમાં રહેલા અધર્મને ખુલ્લો પાડનારા બુદ્ધ, મહાવીર, જીસસ, મહમદ પયગમ્બરથી લઈને ચાર્વાક, બ્રુનો, ગેલેલીયોને, લોકોએ નાસ્તીક, ચળવળીયા, જીદ્દી, અવળચંડા, ઉંધી ખોપડીના કહીને ભાંડ્યા છે, રંજાડ્યા છે અને તેમની હત્યા પણ કરી છે. સમાજસુધારણાનો, સ્થાપીત હીતો સામે સંઘર્ષ કરવાનો, સમાજની મુખ્ય ધારા (મેઈન સ્ટ્રીમ) સામે તરવાનો પ્રયાસ એ કંઈ છોકરાની રમત નથી. એ તો ખાંડાના ખેલ છે. ઉપરોક્ત મન્તવ્ય સાથે બન્ધબેસતી થાય તેની એક શાયરી અહીં ટાંકું છું:
પહાડોં સે ટકરાયે ઉસે તુફાન કહા જાતા હૈ,
તુફાનોં સે ટકરાયે ઉસે ઈન્સાન કહા જાતા હૈ.
પ્રાચીન કાળથી જે જે ક્રાન્તીકારીઓ સમાજસુધારકોએ તુફાન સાથે ટકરાવાનું કામ કર્યું છે, તેઓ જ ખરા અર્થમાં ઈન્સાન ગણાય. બાકી જન્મવું, ખાવું, પીવું, ભણવું, પરણવું, મૈથુન કરવું અને મરી જવું એવું જીવન જીવનાર મનુષ્ય વચ્ચે અને પશુ વચ્ચે શો ફરક છે ?
રૅશનાલીસ્ટ ચળવળ આજે ભારતમાં પણ વેગ પકડે છે. જો કે રૅશનાલીસ્ટ–વીવેકબુદ્ધીવાદીઓ માઈક્રોસ્કોપીક માઈનોરીટીમાં છે. તેમનાં વગ અને અવાજ બહુ લાંબે સુધી પહોંચતાં નથી; પણ તે છતાં પણ તેઓ નીષ્ઠાપુર્વક પોતાનો સંઘર્ષ ચાલુ રાખે છે. એક તરફ અન્ધશ્રદ્ધા, અન્ધમાન્યતા અને અજ્ઞાનતાતો તો દરીયો ઘુઘવે છે; તેને મુઠ્ઠીભર રૅશનાલીસ્ટો બાલદીથી ઉલેચવા પ્રયાસ કરે, તેથી દરીયો ઉલેચી નહીં શકાય એ તો એક નગદ હકીકત છે. છતાં પણ જે કંઈ થોડા પ્રમાણમાં કરી શકાય તે કરવા પ્રયાસ તો જારી રાખવો પડશે. તેમાં અન્તરાયો ઉભા થશે, યશને બદલે જુતાં મળશે, લોકોમાં અપ્રીય પણ થવું પડશે અને જાનમાલનો પણ ખતરો ઉભો થઈ શકે. તે છતાં તેથી ડરી જઈને અથવા હતાશ થઈને બેસી રહેવું નહીં પાલવે. આ સન્દર્ભમાં આઈન્સ્ટાઈનનું એક મન્તવ્ય રૅશનાલીસ્ટોને માર્ગદર્શક થઈ પડશે, એટલે તેનું અવતરણ અહીં ટાંકું છું. ‘અડીયલ અને જંગી બહુમતી ધરાવતા મુર્ખો અને તેમનું શોષણ કરનારા ચતુરો સામેનો સંઘર્ષ બહુ જ કઠીન છે તથા આશાજનક પણ નથી. છતાં પણ સંઘર્ષ ચાલુ રાખવો પડશે; કારણ કે તે વગર સમાજની હાલત વધારે કથળશે.’
વાચકોને આમાં હતાશાનો સુર નીકળતો સંભાળશે, પણ આઈન્સ્ટાઈને એક કડવું સત્ય કહ્યું છે, સમાજ ક્યારે પણ કોઈના ઉપદેશથી જલદી સુધરતો નથી અને મુર્ખાઓ તો મુર્ખ બનવા માટે જ સર્જાયા છે. છોને મુર્ખ બને; પણ આઈન્સ્ટાઈન કહે છે કે આવો વીચાર યોગ્ય નથી. સમાજ સુધરે છે; પણ તે માટે લાંબો સમય લાગે છે અને મુર્ખાઓ મુર્ખ બનતા હોય તો તેમની તરફ તો સહાનુભુતી બતાવવી જોઈએ. તેમની મજાક ન ઉડાવવી જોઈએ; પણ લોકોની અજ્ઞાનતા, ભોળપણ અને લાચારીનો લાભ ઉઠાવતા ઠગોને ખુલ્લા પાડવા જોઈએ.
રૅશનાલીસ્ટો વીશે સામાન્ય લોકોમાં તો ઠીક; પણ કેટલાક બૌદ્ધીકોમાં પણ ગેરસમજ પ્રવર્તે છે. રૅશનાલીસ્ટો એટલે નાસ્તીક, અવળચંડા, ઉધમાતીયા, ઉંધી, ખોપડીના એવો મત પ્રવર્તે છે. કેટલાક મોટા ગજાના પ્રવચનકારો, સાહીત્યકારો, કટારલેખકોએ પણ રૅશનાલીસ્ટોને મુર્ખ, વાણીવીલાસી, તર્કાન્ધ કહ્યા છે. આ ત્રણે ઉપાલમ્ભો સ્પષ્ટીકરણ માગી લે છે. રૅશનાલીસ્ટો પણ છેવટે તો મનુષ્ય છે. કંઈ આકાશમાંથી ટપકી નથી પડ્યા. એટલે તેમનામાં મનુષ્યસહજ ક્ષતીઓ હોય, તેઓ મનુષ્ય– સહજ ભુલો કરતા હોય તો તેમાં કંઈ નવાઈ નથી. મનુષ્ય માત્ર ભુલને પાત્ર છે.
રૅશનાલીસ્ટો એક અર્થમાં મુર્ખ છે એમ તો મારે પણ કબુલવું જ પડે. અન્ધશ્રદ્ધા, સ્થાપીત હીતો અને સમાજના મુખ્ય વીચારધારાની સામે પ્રવાહે તરીને તેઓ શું ફાયદો મેળવે છે ? ભ્રષ્ટાચારની તો ગંગા વહે છે. ભરાય તેટલી બાલદીઓ ભરી લોને ! ભ્રષ્ટાચારી પોતે અને તેનું કુટુમ્બ સુખી થઈ જશે. મુર્ખાઓની સંખ્યા તો કરોડોની છે, તેમાં કેટલાક શ્રીમન્ત પણ હોય છે. કંઈ તન્ત્ર, મન્ત્ર, વાસ્તુ, રેકી જેવું તુત ઉભું કરીને સહેલાઈથી કમાણી કરી લેવામાં જ દુનીયાદારી, સમજદારી છે; પણ આ રૅશનાલીસ્ટો આટલી દુનીયાદારી, સમજદારી દાખવી, પૈસા કમાવાને બદલે, ગાંઠના પૈસા ખર્ચીને રૅશનલ પ્રવૃત્તી કરે છે, એને મુર્ખાઈ ન કહેવાય ? ખરી વાત છે બુદ્ધ, મહાવીર, જીસસ, મહમદ પયગમ્બર પણ આવા મુર્ખાઓની જમાતના સભ્ય હતા એમ તેમનો સમકાલીન સમાજ માનતો હતો અને એટલે તો કહેવામાં આવ્યું છે કે ‘દુનીયાને ઉંધે ચશ્મે, ડાહ્યા દીવાના લાગે.’ રૅશનાલીસ્ટો ખરેખર દીવાના છે કે ડાહ્યા છે તેનો ચુકાદો તો હું વાચકો પર છોડી દઉં છું.
રૅશનાલીસ્ટો પર બીજો આક્ષેપ વાણીવીલાસનો કરવામાં આવે છે. ક્યારેક વાણીવીલાસ થતો પણ હશે; પણ આ પ્રકારનો આક્ષેપ કરનારાઓએ એ પણ ભુલવું ન જોઈએ કે બધા સમયે, બધા રૅશનાલીસ્ટો વાણીવીલાસ કરતા નથી. રૅશનાલીસ્ટોને વાણીવીલાસ કહેનારાઓને હું પડકાર ફેંકું છું કે એક વાર રૅશનાલીસ્ટ પ્રવૃત્તીમાં જોડાઈ જુઓ, પછી ખબર પડશે કે કેટલા વીસે સો થાય છે ! રૅશનાલીસ્ટ પ્રવૃત્તી એ ‘વાણીવીલાસ’ નથી; પણ ‘ખાંડાનો ખેલ’ છે. શ્રીલંકાના ડૉ. કોવુર, તામીલનાડુના બી. પ્રેમાનન્દ, ગુજરાતના જમનાદાસ કોટેચા અને અબ્દુલ વકાણી વાણીવીલાસ નથી કરતા. તેઓ તો પોતાનું માથું હાથમાં રાખીને સંઘર્ષ કરે છે. રૅશનાલીસ્ટો એટલે વાણીવીલાસી કહી દેવામાં આવા કર્તવ્યનીષ્ઠ કર્મયોગીઓને અન્યાય થઈ જાય છે.
ધર્મ, શ્રદ્ધા, ભક્તી, વાદ, સીદ્ધાન્ત, વીચારધારા, આદર્શમાં અતીરેક થાય ત્યારે તે વીકૃત બને. ધર્મ, શ્રદ્ધા, ભક્તી, વીકૃત બને છે અને તેમાં અન્ધાપો આવી શકે છે. તે વીશે તો બેમત નથી. તે પ્રમાણે દેશપ્રેમ કે માતૃપ્રેમ પણ આંધળો બની શકે છે. દૃષ્ટાન્ત તરીકે કાશ્મીરને મુદ્દે ભારત અને પાકીસ્તાન બન્નેનો દેશપ્રેમ આંધળો છે. બન્ને આ કારણે કોઈ દીવસ અણુયુદ્ધને આરે આવી ન પહોંચે તો સારું. માતૃપ્રેમ પણ આંધળો બની શકે છે તે માટે ઈન્દીરા ગાંધીના જીવનનું જ દૃષ્ટાન્ત ટાંકી શકાય. આખા દેશને એક હાથમાં ચાબુક પકડીને શીસ્તના પાઠ ભણાવવા બહાર પડેલા ઈન્દીરાજી, પોતાના પુત્ર સંજય ગાંધીને શીસ્તનો પાઠ ભણાવી ન શક્યાં. વીમાન ઉડાવવાની પુરી તાલીમ અને લાઈસન્સ વગર સંજય ગાંધી વીમાન ઉડાડતા હતા છતાં પણ; તેને માતૃપ્રેમના અન્ધાપામાં ઈન્દીરાજી રોકી ન શક્યાં અને તેમનું વીમાન ઉડાવતાં ઉડાવતાં મૃત્યુ થયું. પાઈલોટ બની રહીને રાજીવ ગાંધી પોતાનું જીવન સુખેથી વીતાવી રહ્યા હતા; પણ આંધળા માતૃપ્રેમે રાજીવજીને રાજકારણમાં ઢસેડી લાવ્યાં અને પરીણામે કરુણ મૃત્યુ મળ્યું એમને.
આદર્શમાં વીકૃતી આવે તો તેમાં પણ અન્ધાપો આવે અને તેના દૃષ્ટાન્ત તરીકે ગાંધીજીનો બ્રહ્મચર્યનો આદર્શ આપી શકાય. બ્રહ્મચર્ય પાલનની ઘેલછા વીકૃત બની અને બ્રહ્મચર્યની કસોટી માટે તેમણે ન કરવા જેવા પ્રયોગો કર્યા. ગાંધીવાદ, સમાજવાદ, સામ્યવાદ, વીજ્ઞાનવાદ, બુદ્ધીવાદ કે ધર્મવાદ કોઈમાં પણ અતીરેક થાય, વીકૃતી આવે તો તે સાથે અન્ધાપો આવે. તે પ્રમાણે રૅશનાલીઝમમાં પણ અતીરેક થાય, વીકૃતી આવે તો તેમાં પણ અન્ધાપો આવે તેવી સમ્ભાવનાની શક્યતા ખરી. કોઈ નવો, ઉછાંછળો રૅશનાલીસ્ટ છાતી ઠોકીને, પોતાની પાસે પુરતી જાણકારી ન હોય છતાં વાત કરે ત્યારે તેમાં તર્કાન્ધતાનો પડછાયો પડતો કોઈને દેખાય તો તે બરાબર છે. પણ એનો એવો અર્થ કરવામાં આવે કે બધા રૅશનાલીસ્ટો પુરતી જાણકારી વગર છાતી ઠોકીને વાતો કરે છે, માટે તર્કાન્ધ છે તો તે બરાબર ન ગણાય. આ રીતે બધા રેશનાલીસ્ટોને તમે તર્કાન્ધ કહી દો તો પછી બર્ટાન્ડ રસેલ, જેઓ તો અર્વાચીન સમયના એક ઉચ્ચ કક્ષાના વૈજ્ઞાનીક અભીગમ ધરાવતા, ફીલોસોફર, ચીન્તક, શીક્ષણશાસ્ત્રી અને માનવતાવાદીને પણ તર્કાન્ધની પંગતમાં બેસાડી દો છો. બર્ટાન્ડ રસેલને તો રૅશનાલીસ્ટો પોતાના ગુરુ–ઋષી માને છે ! શું બર્ટાન્ડ રસેલ પણ તર્કાન્ધ હતા ?
આ રીતે, કોઈ પણ એક વીચારસરણી સીદ્ધાન્તમાં માનનારા સમસ્ત વર્ગને તર્કાન્ધ, જીદી, વેદીયા, ઉધમાતીયા, ચળવળીયા, મુર્ખ કહી દેવાય તો તેમાં શાણા લોકોને અન્યાય થઈ જાય. બધા સામ્યવાદી જીદ્દી છે, બધા ગાંધીવાદીઓ વેદીયા છે, બધા સમાજવાદીઓ બે મોઢે વાત કરે છે એમ ફટ દઈને કહી દેવું તે ઉતાવળીયો અભીપ્રાય ગણાય.
દરેક મનુષ્યને ઓછા યા વધુ પ્રમાણમાં કોઈ વ્યક્તી કે વીચાર તરફ પક્ષપાત કે પુર્વગ્રહ હોય છે. સમ્પુર્ણપણે તટસ્થ રહેવું લગભગ અશક્ય છે. વીજ્ઞાનીઓ કહે છે કે દરેક મનુષ્યની આંખમાં બ્લાઈન્ડ સ્પોટ એટલે અન્ધબીન્દુ હોય છે. આપણે જે સમસ્ત દૃશ્ય જોઈએ છીએ, તેનાં કીરણો આંખમાં પ્રવેશે ત્યારે આ અન્ધબીન્દુ પાસેનાં કીરણો તેમાંથી પસાર થઈને આંખના રેટીના–નેત્રપટલ પર પડતાં નથી, એટલે સમસ્ત દૃશ્યનો થોડોક અંશ આપણને દેખાતો નથી. આ તો શારીરીક અન્ધાપાનો એક અતીસુક્ષ્મ પ્રકાર છે. દરેક માણસને માનસીક અન્ધાપો પણ હોય છે. એટલે જેમ શ્રદ્ધાન્ધ, મદાન્ધ, ધનાન્ધ, સ્વાર્થાન્ધ, તર્કાન્ધ શબ્દ યોજાયા છે તેમ ‘ભાવનાન્ધ’ શબ્દ પણ યોજી શકાય.
બીજી રીતે વૈજ્ઞાનીક કે રૅશનલ અભીગમ ધરાવતી વ્યક્તી પણ અતી ભાવનાશીલ હોય તો તેનામાં ભાવનાનો અન્ધાપો આવે. ભલે તેવી વ્યક્તી અન્ધ માન્યતાઓ ધરાવતો ન હોય, અન્ધશ્રદ્ધાળુ પણ ન હોય; છતાં પણ ભાવનાન્ધ હોઈ શકે છે. દાખલા તરીકે કોઈ સાહીત્યકાર, વીચારધારકને ભક્તીભાવે નહીં; પણ સાહીત્યકાર, વીચારક તરીકે ભગવાનના કોઈ અવતાર તરફ વધારે પ્રમાણમાં પ્રેમ અને આદર હોય અને તે આ અવતારના જીવનની ઘટનાઓમાં, ચારીત્ર્યમાં જરા પણ ક્ષતી ન દેખાય. પણ તટસ્થ નીરીક્ષકનું તેમાં રહેલી ક્ષતીઓ તરફ ધ્યાન ખેંચાય; પણ ભાવનાન્ધને તો બધું ઉજળું જ દેખાય અને ક્ષતીઓ પ્રતી તે દુર્લક્ષ કરે ! તેવું જ પયગમ્બરોનાં જીવનમાં, તેમનાં કાર્યો અને ચારીત્ર્યમાં મનુષ્ય સહજ ક્ષતીઓ, ભુલો હોય તે ભાવનાન્ધ નજરઅન્દાજ કરે, ફક્ત ભરપુર પ્રસંશા જ કરે અને ક્ષતીઓ અને ભુલો માટે ચાલાકીભરી દલીલો શોધી કાઢે ત્યારે તેમાં ભાવનાના અન્ધાપાનો પડછાયો પડતો હોય છે.
રેશનાલીસ્ટ મીત્રોને તો મારે એટલું જ કહેવાનું કે જેમ તેઓને બીજા તરફ આંગળી ચીંધવાનો અધીકાર છે; તેમ બીજાઓને પણ તેમની તરફ આંગળી ચીંધવાનો અધીકાર છે. દરેક બાબતમાં અમે જ સાચા છીએ એવો ભ્રમ કે ઘમંડ તો ન જ રખાય એટલું જ નહીં; પણ બીજાના વીરોધી મતને આદર આપી તેને સમજવા પ્રયાસ કરવા જોઈએ.
–લક્ષ્મીદાસ ખટાઉ
‘સમકાલીન’ દૈનીક, મુમ્બઈમાં પ્રગટ થયેલા ‘નરવી અને તટસ્થ વીચારધારા’ના લેખોનો સંગ્રહ ‘ઈશ્વરનું અસ્તીત્વ’ (વાદ–વીવાદ–સમ્વાદ) પ્રકાશકઃ શ્રી જમનાદાસ કોટેચા, માનસ પ્રદુષણ નીવારણ કેન્દ્ર,જોરાવરનગર-363 020, જીલ્લો : સુરેન્દ્રનગર,સેલફોન: 98981 15976 મુલ્યઃ 160; કીમ્મત: 100/–માંથી લેખક અને પ્રકાશકના સૌજન્યથી સાભાર…
લેખકસમ્પર્ક: શ્રી લક્ષ્મીદાસ ખટાઉ, ૨૧, સુબોધ ગુરુ, ટાગોર રોડ, સાન્તાક્રુઝ (વેસ્ટ), મુમ્બઈ – 400 054. ફોન: (022) 2649 2620 ઈ–મેઈલ: ldkhatu@hotmail.com
♦●♦ દર સપ્તાહે મુકાતા રૅશનલ વીચારો માણવા જોતા રહો મારો બ્લોગ: https://govindmaru.wordpress.com/
વળી, જીજ્ઞાસુઓ માટે અને આ ‘રૅશનલ–વાચનયાત્રા’માં મોડેથી જોડાયેલા નવા વાચકો માટે, આગલા બધા જ લેખોની પીડીએફ ફાઈલોની મેં ‘ઝીપફાઈલો’ બનાવી છે.. દરેક ઝીપમાં વીસ પીડીએફ છે.. જે વાચકોને સન્દર્ભ–સંગ્રહ માટે કે મીત્રોને મોકલવા માટે તેની જરુર જણાય તો મને મારી ઉપરોક્ત ઈ–મેઈલ આઈડી પર, પોતાનું નામ–સરનામું આપી, તેઓ એક મેઈલ મને લખે તો તેમને તે સઘળી ઝીપ ફાઈલ મોકલી આપીશ.. વીચારો વહેંચાયેલા અને વાગોળાયેલા સારા એમ મને લાગે છે..
અક્ષરાંકન: ગોવીન્દ મારુ, 405, સરગમ કો. ઓ. હાઉસીંગ સોસાયટી, કાશીબાગ, નવસારી કૃષી યુનીવર્સીટીના પ્રથમ ગેટ સામે, વીજલપોર (નવસારી). પોસ્ટ : એરુ એ. સી. – 396 450 જીલ્લો : નવસારી સેલફોન : 99740 62600 ઈ–મેઈલ : govindmaru@yahoo.co.in
પ્રુફવાચન સૌજન્ય : ઉત્તમ ગજ્જર – uttamgajjar@gmail.com
પોસ્ટ કર્યા તારીખ : 22–09–2011
‘અભીવ્યક્તી’ 
It is a very good article to read & think over it. Thanks for this article.
Pradeep H. Desai
USA
LikeLike
ખરેખ્ખર ઉત્તમ લેખ લાગ્યો, રેશનાલિસ્ટોનો બળાપો ઉત્તમ અને સમતોલ રીતે જાહેર કર્યો. જેવી રીતે આપણે જમવામાં આપણુ પેટ ફક્ત દાળથી સંતોષાતુ નથી, કે ફક્ત શાકથી, કે ફક્ત ભાતથી, કે ફક્ત કોઈ એક જ વાનગીથી સંતોષાતુ નથી એવી રીતે માનવીય જીવન પણ ફક્ત એક જ વાદથી સંતોષાતુ નથી. ધર્મ વત્તા થોડુ વિજ્ઞાન, થોડો વિવેક, થોડીક નાસ્તિકતા, થોડીક સભ્યતા વગેરે વગેરે ગુણોની જરુર પડે જ પડે તો જ જીવન સંતોષાય નહિ તો ફક્ત રેશનાલિસ્ટ રહીને આપણે સમાજથી અળગા પડી જઈએ છીએ. એવી રીતે ફક્ત વિજ્ઞાની બનીને પણ સમાજથી અલગ અબ્દુલ કલામ આઝાદ જેવા અથવા તો માધુરી ફિદા હુસેન જેવા વિચિત્ર બની જઈએ છીએ. એટલે સમાજમાં સમતોલ રહેવા માટે ધર્મ વત્તા વિજ્ઞાન, વત્તા વિવેક, વત્તા થોડીક નાસ્તિકતા જેવા ગુણો નો સમતોલ સમન્વય થાય તો જ જીવન સુંદર લાગે છે નહિ તો એક વાડામાં બે-ચાર ભાઈ બંધો જોડે બેસી રહેવાનો વારો આવે છે. એને જ વિવેકી જીવન કહેવાય છે.
LikeLiked by 1 person
ચર્ચાપત્ર ના શીર્ષક અને શ્રી લક્ષ્મીદાસ ખટાઉ ની વાતો થી હું સહેમત છું
LikeLike
chalu rakho.
LikeLike
પ્રિય લક્ષ્મીદાસજી;
પ્રેમ.
શું રૅશનાલીસ્ટો મુર્ખ અને તર્કાન્ધ હોય છે ?
કેટલાક સમયથી ગોવિંદભાઈના બ્લોગની મુલાકાતને કારણે કહેવાતા રેશનાલીસ્ટોનો પરિચય થયો છે અને તેના અનુભવથી હું એટલું તો ચોક્કસ કહી શકું કે આ કહેવાતા રેશનાલીસ્ટો મુર્ખ તો નથી જ. મોટાભાગના(મુરજીભાઈ,દિપકભાઈ,અરવિંદભાઈ,ભુપેન્દ્રભાઈ,ગોવિંદભાઈ,રેખાબેન અને બીજા પણ) અતિ બુધ્ધીમાન છે. તેમની બુધ્ધી અને તર્ક શક્તિ બેમિસાલ છે.(આ બધા મહાનુભાવો માં બુધ્ધી અને તર્ક શક્તિ છે તેના ૫% જેટલી પણ મારામાં નથી) પરંતુ તેમની બુધ્ધી જ, જે છે તે જોવા માટે બાધારુપ છે અને તે તેઓ જોઈ શકતા નથી. એટલે તેઓને તમે રેશનાલીસ્ટ(વિવેકબુધ્ધીવાદી) તો ક્યારેય ન કહી શકો.
રેશનાલીસ્ટ તો કોઈ બુધ્ધ્ મહાવીર, કૃષ્ણ, કબીર કે ક્રાઈસ્ટ જ હોઈ શકે કે જેઓ બુધ્ધીથી ઉપર ઉઠી ગયા છે અને હવે તેમની આંખ તદ્દન નિર્મળ બની ચુકી છે, આંખ પર કોઈ પડળો રહ્યા નથી તે જ આંખ જે છે તે જોઈ શકવાને સમર્થ હોય છે અને તે જ રેશનાલીસ્ટ હોય છે.
બાકી તો એક વ્યક્તિ “પરમાત્મા છે” તેમા માને છે અને બીજો વ્યક્તિ “પરમાત્મા નથી” તેમા માને છે તેમા કોઈ ઝાઝો ભેદ નથી. માનવા માત્રથી જ બન્ને આંધળા છે તે સાબિત થાય છે.
આ કહેવાતા રેશનાલીસ્ટો જ્યારે બુધ્ધી અને તર્કથી સાબિત કરતા હોય છે કે પરમાત્મા જેવું કાંઈ છે જ નહી ત્યારે તેમની તિવ્ર બુધ્ધી અને તર્ક જોઈને મને તો પરમાત્માના અસ્તિત્વ બાબતે મનના કોઈ ખૂણે થોડી ઘણી શંકા હોય તો તે પણ નીકળી જાય છે અને એમ થાય છે કે આટલી તિવ્ર બુધ્ધીમત્તા અને તર્ક શક્તિ પરમાત્માના અસ્તિત્વ વગર શક્ય જ નથી.
શેષ શુભ.
પ્રભુશ્રીના આશિષ.
શરદ.
LikeLiked by 1 person
શ્રી લક્ષ્મીદાસભાઇનો લેખ ઘણો સારો છે. સમાજમાં વ્યાપક માન્યતાથી અલગ ચાલવું એ સહેલું નથી. ભૂલો થાય તો કોઈને દોષ પણ ન આપી શકાય, કારણ કે જેણે બધું બુદ્ધિથી સમજવાનું નક્કી કર્યું હોય તેની પાસે પોતાની બુદ્ધિ સિવાય વાંક કાઢવા માટે કશું હોતું નથી. માત્ર અઠવાડિયામાં એક દિવસ પ્રયોગ તરીકે એવો રાખીએ કે આજે પરંપરાગત માન્યતાઓ પ્રમાણે નહીં વર્તીએ તો ખ્યાલ આવે કે વ્યાપક માન્યતાઓથી અલગ ચાલવું કેટલું અઘરું હોય છે.
શ્રી શરદભાઈએ અમુક નામો આપ્યાં છે તેમાં મારૂં પણ નામ છે.આના માટે આભાર તો માનું જ છું તે સાથે મારી વિવેક્બુદ્ધિને સતેજ કરવાનો પણ પ્રયત્ન કરીશ.
બીજી વાત, બુદ્ધ, મહાવીર, કૄષ્ણ, ક્રાઇસ્ટ જે કરી કે જોઈ શક્યા તે હું નથી કરી શકતો એ બરાબર સમજું છું. એ બુદ્ધિના સ્તર કરતાં પણ આગળ નીકળી ગયા હતા એ તો શબ્દો થયા.એનાથી ચમત્કૃત થવાય, પણ સમજાય નહીં કે બુદ્ધિથી પણ આગળ નીકળી જવું એટલે શું?
આથી મેં થોડી જુદી રીતે વિચારવાનો રસ્તો લીધો. દા.ત. મને લાગે છે કે આ વિભૂતિઓ શૂન્યાવકાશમાં પેદા નહોતી થઈ. એમનો એક સામાજિક સંદર્ભ હતો. સમય જતાં આપણે આ સંદર્ભથી એમને અલગ કરી દઈએ છીએ અને એમની આસપાસ આપણને પસંદ આવે એવાં જાળાં ગૂંથીએ છીએ. આ જાળાંઓને પણ સમજવાં પડે છે. આ માત્ર મારો દૃષ્ટિકોણ છે, શરદભાઇએ બીજાં નામો આપ્યાં છે તેઓ અને એમના જેવા બીજા અનેક મહાનુભાવો શું વિચારે છે તે નથી જાણતો, માત્ર અનુમાન કરૂં છું કે તેઓ પણ આમ અલગ રીતે વિચારતા હશે. કઈં દોષ જણાય તો શરદભાઈ જેવા મિત્રોની મદદ મળી રહેશે એવો ભરોસો રાખી શકું?
LikeLike
પ્રિય દિપકભાઈ;
પ્રેમ.
“એ બુદ્ધિના સ્તર કરતાં પણ આગળ નીકળી ગયા હતા એ તો શબ્દો થયા.એનાથી ચમત્કૃત થવાય, પણ સમજાય નહીં કે બુદ્ધિથી પણ આગળ નીકળી જવું એટલે શું?”
થોડો પ્રયત્ન કરી જોઉં કદાચ સમજાઈ જાય.
પહેલાં આ બુધ્ધી શું છે? વિવેકબુધ્ધી શું છે? તે જોઈએ.
મારી સમજ મુજબ બુધ્ધી છે માહિતિનો સ્ટોરેજ અને પ્રોસેસીંગ જે પહેલેથી કરેલા પ્રોગ્રામ મુજબ કામ કરે છે.(આજની કમ્પ્યુટરની ભાષા વાપરું છું કદાચ વાત પકડાય)જ્યારે વિવેકબુધ્ધી છે સારા નરસાનો ભેદ પારખવાની શક્તિ. એટલે કમ્પ્યુટર બુધ્ધિને લગતા કામો માણસ કરતા વધુ સારી રીતે અને ઝડપી કરી શકે છે પણ તેનામાં વિવેક બુધ્ધી નથી હોતી.વિવેકબુધ્ધી માનવ જાતને મળેલ બહુમુલ્ય ભેટ છે.પણ આપણે તેનો ઉપયોગ નહીવત જ કરીએ છીએ. એક ઉદાહરણથી સમજાઊં.
જીભની સંવેદનાને કારણે મન કહે છે આઈસ્ક્રીમ ખાવો છે. બુધ્ધીપણ તેની સેવામા અનેક તર્ક આપે છે કે આઈસ્ક્રીમ અંદર ઠંડક પહોંચાડશે, તેમા આટલી આટલી કેલેરી હોય છે, અમુલનો આઈસ્ક્રીમ હાઈજેનીક કંડીશનમા બનાવવામાં આવે છે, તેમાં નાંખેલા કાજુબદામ વિટામીનથી ભરપુર હોયછે વગેરે વગેરે. જે કોઈ માહિતિ આપણી અંદર સ્ટોર થયેલી હોય તે મુજબ આપણને આઈસ્ક્રીમ ખાવો કે ન ખાવો તેનો નિર્ણય લેવા માટે આપણી બુધ્ધી આપણને દોરે છે અને આપણે આઈસ્ક્રીમ ખાઈએ છીએ કે ખાવાનો ઈન્કાર કરીએ છીએ.આપણો નિર્ણય આમ બૌધ્ધીક હોય છે. પરંતુ વિવેકબુધ્ધીનો ઉપયોગ કરીએ તો નિર્ણય જુદો પણ આવી શકે છે. વિવેક બુધ્ધી શ્રેય અને પ્રેય વચ્ચેનો ભેદ પારખી શ્રેયની તરફેણમા નિર્ણય લે છે.વિવેકબુધ્ધી એ જુએ છે કે મારી શરીરની પ્રકૃતિમાટે આઈસ્ક્રીમ અનુકૂળ છે કે કેમ? આ સમયે આઈસ્ક્રીમ ખાવો યોગ્ય છે કે કેમ? આખા દિવસ દરમ્યાનમેં કેટલી કેલેરી લીધી છે અને મારા શરીરને હજી વધુ કેલેરીની જરુર છે કે કેમ? મને અત્યારે ભુખ લાગી છે કે વગર ભુખે જ હું પેટમા નાંખી રહ્યો છું? વિવેક બુધ્ધી આવા અનેક પાસા વિચારી નિર્ણય લે છે અને મોટાભાગે નિર્ણય વિવેકબુધ્ધીથી લેવાયેલો હોય તો તે શુભ પરિણામ આપે છે.આ વિવેક બુધ્ધીનો જન્મ જ્યાં થાય છે તે છે સતત હોશની અવસ્થા જે બુધ્ધીથી ઉપરનો પ્રદેશ છે.પ્રત્યેક ક્ષણ જયારે હોશપૂર્વક જીવાય છે ત્યારે ધીમે ધીમે જે સત્ય છે તે જોવાની આંખ ઉઘડતી જાય છે. જે ને આ લોકો ત્રિલોચન ક્હે છે.
શેષ શુભ.
પ્રભુશ્રીના આશિષ.
શરદ.
LikeLike
ખૂબજ સુંદર લેખ ! શ્રી લક્ષ્મીદાસભાઈના લેખના છેલ્લા ફકરામાં જે કહેવાયું છે તે “રેશનાલીસ્ટ મીત્રોને તો મારે એટલું જ કહેવાનું કે જેમ તેઓને બીજા તરફ આંગળી ચીંધવાનો અધીકાર છે; તેમ બીજાઓને પણ તેમની તરફ આંગળી ચીંધવાનો અધીકાર છે. દરેક બાબતમાં અમે જ સાચા છીએ એવો ભ્રમ કે ઘમંડ તો ન જ રખાય એટલું જ નહીં; પણ બીજાના વીરોધી મતને આદર આપી તેને સમજવા પ્રયાસ કરવા જોઈએ.”
તે રેશનાલિસ્ટો માટે ખૂબ જ વિચાર પ્રેરક છે. અસ્તુ !
LikeLike
This is a good article but many responses are going on a different tangent.
The basic criteria of rationalism is just that, to be rational. To be rational means believing in what makes sense. There is not a single subject in this world on which everyone would agree to. So, no one in his sane mind could claim to know everything. That does not mean that one can not speak up about his beliefs just because the majority has a different viewpoint. If that was the case, we still would have been living in a cage chasing and killing animals for our next meal.
One very basic and simple example. A small minority still does not accept the fact of the earth being spherical and going around the sun. I personally know such people. Not only that, but the earth being flat and at the center of the universe is being preached even today because some ‘’holy’’ book said so centuries ago.
This leads to another point. Of all the great religious leaders, notwithstanding their enormous contributions to the mankind, nobody spoke about the true shape, size and position of the earth. Not to minimize the significance of their work, the fact is that there are many things they had no knowledge of. Plain and simple.
This is just one example. The talk could go on forever. The essence of all this is that let us not think everything has been known by our ancestors and whatever they said is the truth, the whole truth and nothing but the truth. There is so much more to be known in every area. Let us not put down any new idea or a thought. The search to find the truth in every area has to continue. And the best way for that is thru science.
LikeLike
Dear Murjibhai;
Love.
To my understanding, to be rational means,
“TO KNOW THE THINGS IN ITS RIGHT PERSPECTIVE, WITHOUT ANY PREJUDICES.
Rationality has no connection with believing. Believing is a symptom of blindness. Mahavir (or Budhdha or Krishna or any other Budhdhaa) was never a believer. Mahavir was a knower or you can say rationalist. (That is why we call Dharma “Darshan”, not philosophy {an out come of corrupt mind}).
But Jainas are believers. No Jaina can be rationalist. His very mind is corrupted with Jain ideology, how can he be rationalist? He keeps on arguing with Hindus and Christens and Mohammedans (and others), who are also as blind as him. Such discussions are never ending, as all the arguments from both the ends are deeply routed in corrupted mind, which they think a rational mind.
Secondly, I understand that science has just an opposite direction to Dharma. Or you can say Dharma is an inner world science, and science is an outer world Dharma. When a subject is of outer world, one must approach science, but when a subject is of inner world, Dharma is more authentic. There should not be any dispute on this.
But people on both the side keeps on breaking others head and enjoy it. I do not mind till people enjoy, but this leads to rivalry and enmity between so called rationalist and so called religious.
I hope you will understand my view point.
His Blessings;
Sharad
LikeLike
The views by Sharad Shah are very good. You can only say Yes when you can know it. In the beginning , it starts with No and later on, you will say Yes.
It is not a question of proving my point or your point. We all are born ignorant.
Life journey is to remove ignorance so that we can see picture clear.
A healthy discussion & expressing thoughts & opinions are welcome. WE can learn from each other.
Thanks for the article.
Pradeep H. Desai
USA
LikeLike
VERY GOOD ARTICLE. KEEP IT UP.
LikeLike
Articale of shri Laxmidas Khatav is very interesting,informative and well balanced and so does all the comments as well.
LikeLike
શ્રીમાન શ્રી શરદભાઈ શાહ ની છણાવટ ભરી સમજણ સાથે હું સમત છું
પરંતુ ઘણી વખતે સમૂહ માં કે મિત્રો સાથે હોઈએ ત્યારે વિવેક બુદ્ધિ વાપરવી
ડાહ્યા બીટીસ નાં દર્દીએ શું કરવું જોઈએ ? મિત્રોનું માં રાખવું કે શરીરનું ?
જો શરીર નું ધ્યાન રાખશે તો મિત્રોની નજરમાં સ્વાર્થી કહેવાશે અને મિત્રોનું
માન રાખશે તો શરીરને નુકશાન થશે તો શું કરવું ? બાધ છોડ ક્યા કરવી ?
LikeLike
પ્રિય પ્રહલાદભાઈ;
પ્રેમ.
ઉપલબ્ધ વિકલ્પો એ આશિર્વાદ પણ છે અને સમસ્યા પણ.ભોજન કરવું છે અને રોટલી સિવાય બીજું કાંઈ જ ઉપલબ્ધ જ નથી તો પસંદગીની કોઈ સમસ્યા જ નથી કે નથી વિવેકબુધ્ધીની જરુરિયાત. પરંતુ જ્યારે ભોજન માટેના અનેક વિકલ્પો મોજુદ છે ત્યારે પસંદગીનો અવકાશ પણ છે અને સમસ્યા પણ છે.
તમે અહીં એક પરિસ્થિતિ રજુ કરી છે. સાથે તે પરિસ્થિતિમા શું કરવું તેવા સવાલો પુછ્યા છે.
“પરંતુ ઘણી વખતે સમૂહ માં કે મિત્રો સાથે હોઈએ ત્યારે વિવેક બુદ્ધિ વાપરવી
ડાયાબિટિસ નાં દર્દીએ શું કરવું જોઈએ ? મિત્રોનું માંન રાખવું કે શરીરનું ધ્યાન ?
જો શરીર નું ધ્યાન રાખશે તો મિત્રોની નજરમાં સ્વાર્થી કહેવાશે અને મિત્રોનું
માન રાખશે તો શરીરને નુકશાન થશે તો શું કરવું ? બાધ છોડ ક્યા કરવી ?”
આ અને આવી અનેક પરિસ્થિતિઓ જીવનમા આવે છે જેના ઉત્તર ક્યાંય મોજુદ નથી હોતા, અને ત્યાં જ વિવેકબુધ્ધીની જરુરિયાત હોય છે.ક્યાંક શાસ્ત્રોમાં કે પુસ્તકોમાં આના જવાબો હોતતો બુધ્ધી નિર્ણય લઈ શકે છે.શરીરશાસ્ત્ર ડાયાબિટિસના દર્દીએ મીઠી ચીજ ન ખાવી તેમ કહેશે, નિતિ શાસ્ત્ર કદાચ વડિલો કે મિત્રો કે મહેમાનોનું માન જાળવવું એમ કહેશે. જ્યારે વિવેકબુધ્ધીનો વિકાસ થયો હશે તો એ સમજાઈ જશે કે ક્યારે મિત્રો કે મહેમાનોનું માન જાળવવું અને કેટલું માન જાળવવું કે શરીરનુ માન જાળવવું શ્રેય છે. એટલે રેડિમેઈડ ઉત્તરો શોધવાની જગ્યાએ વિવેકબુધ્ધ કેમ ઉઘડે અને કેમ વધુને વધુ સઘન થાય તે તરફ આપણે ધ્યાન આપવું ઘટે.
અને મેં અગાઊ કહ્યું તેમ વિવેકબુધીનો જન્મ થાય છે હોશપુર્વક જીવન જીવવાથી. જેમ જેમ જાગૃતિમા જીવતા આવડતું જાય તેમ તેમ વિવેકબુધ્ધી ઉઘડતી જાય છે તેવો મારો અનુભવ કહે છે. અને પ્રત્યેક ક્ષણ જાગૃતિ પુર્વક જીવતા આવડી જાય તો એ જાગૃત અવસ્થામાં લેવાયેલા નિર્ણય સદા શુભ હોય છે પછી તે લાખો લોકોના સંહારનો નિર્ણય પણ કેમ ન હોય. (જેમ મહાભારતના યુધ્ધ સમયે શ્રી કૃષ્ણએ લીધેલો)
શેષ શુભ.
પ્રભુશ્રીના આશિષ.
શરદ
LikeLike
the line of demarkation between shradhdha, a shradhdha[no shradhdha] , and andh shradhdha is varying in individual . let us pray that wisdom prevails.
LikeLike
પ્રિય રજની કાન્તભાઈ;
પ્રેમ.
“શ્રધ્ધા” પ્રેમ, કરુણા,ધ્યાનની ગહન અવસ્થામાં ખિલેલું ફુલ છે.
પણ સામાન્ય વ્યાખ્યા તો એ જ છે કે, “હું માનુ તે શ્રધ્ધા અને બીજા માને તે અંધશ્રધ્ધા”. જોકે આપણે પ્રગટરુપે એવું કહેતા નથી. આપણે એમ તો ખુબ જ ચાલક છીએ. પણ મનોમન તો આપણે જાણતા જ હોઈએ છીએ કે હું શ્રધ્ધાળુ છું અને મારાથી અલગ માનનારાઓ અંધશ્રધ્ધાળુઓ છે.
અહીં પણ જે ઝગડો ચાલી રહ્યો છે અને દલીલો પર દલીલો થઈ રહી છે(રીલીજીયસ અને રેશનાલીસ્ટો વચ્ચે) તે પણ એ જ સુચવે છે. બન્ને એકબીજાની ઉપર થુંક ઉડાડી રહ્યા છે. પણ બન્ને આંધળા છે તે સ્વિકારવા માટે કોઈ તૈયાર નથી.
સત્ય કોઈને જાણવુ જ નથી. બસ ચર્ચાઓ જ કર્યે રાખવી છે. જ્યારે મારી સમજ છે જીવન જીવવાથી સાર્થક બને છે, ચર્ચાઓ કરવાથી તો કેવળ અહંકાર જ પોષાય છે .
શેષ શુભ.
પ્રભુશ્રીના આશિષ.
શરદ
LikeLike
A blind man is brought to Gautam Buddha. The blind man is not an ordinary man, he is a great logician a rationalist. And his whole village is tired of his logic. They are very annoyed and irritated by the blind man, because he refuses to believe that light exists. And he requires of the whole village that if they say light exists, they have to give him proof: “I can touch things; let me touch your light. I can taste things; let me taste your light. I can smell things; at least let me smell your light. I can hear things; beat the light so I can hear the sound. Do something. These are the only four senses I have.”
Light is neither available to the nose nor to the ears; neither to the mouth, nor to the hands. Unless you have eyes, there is no way to prove that light exists.
Gautam Buddha said to the people, “You have brought him to a wrong man. You have all given all kinds of proofs, and you have not been successful. What can I do? Take him to my personal physician. He is just sitting behind me. He is the greatest physician of our time; perhaps he can cure the blind man’s eyes. He does not need any argument, he needs treatment. He does not need any evidence, logical proof about light; he simply needs eyes. Then there will not be any question or any doubt or any asking for evidence.”
He was given to the physician. It took six months for him to cure that man from his blindness. The day he saw light he cried and went from house to house in the village to offer an apology, “Forgive me. Although I was being rational and logical I had no idea that unless you have eyes, you cannot be given any proof that cannot be rejected by you, argued against.” Although the whole world knows that light exists, the whole world cannot make a single blind man convinced of it.
Your consciousness is not available to the mind. Your mind is not the right vehicle to know yourself. Unless you have a new eye — what in the East we have called the third eye, symbolically…. These two eyes open outwards. Just as a symbol, the third eye opens inwards. The two eyes are for the duality of the world, the one eye is for the singleness of your being.
As you start looking inwards, you are amazed: you were ignoring yourself, and that was the trouble. That was why you were in misery, anxiety, suffering. You were trying everything to remove the misery, but it was caused by your unawareness, by your unconsciousness, by your ignorance of your own being. That was the cause. And unless that cause is removed, you will never have a taste of blissfulness, of ecstasy, of immortality, of the divineness of existence.
– OSHO
LikeLike
Sorry, I’m rushing to post this comment without reading the whole blog entry – but I think I need to express one thing, which I should 🙂
Some (not all) rationalists are suffering from the same mentality that 19th century’s Newtonian physicists were having. Towards the end of 19th century, some Newtonian physicists were having this mentality that science is at the edge of finding out and/or explaining everything in the universe and everything is very deterministic. Soon, relativity and quantum physics shattered that dream.
Similarly, I have found some rationalists (not all, again), who aren’t comfortable with possibilities. Possibilities of meditation, meta-physics, power of mind, positive thinking — they consider absolutely anything and everything that’s not in the book of science is “not true” category :). That’s a very anti-scientific thought process…
LikeLike
very nice and thinkable article,need to put in life. thanks Govindbhai.
LikeLike
શ્રી શરદભાઈએ બહુ સારી રીતે બુદ્ધિ અને વિવેકબુદ્ધિ વચ્ચેનું અંતર સ્પષ્ટ કર્યું છે. શ્રી ભૂપેન્દ્રસિંહભાઈએ પણ એમના ‘કુરુક્ષેત્ર. બ્લૉગ પર ’રાસાયણિક તત્વજ્ઞાન’ લેખમાં આ તફાવત દર્શાવ્યો છે અને તફાવતનાં જૈવ-રાસાયણિક કારણો પણ સમજાવ્યાં છે. કદાચ સૌને રસ પડશે. લિંક આપું છું:
http://raolji.com/2011/09/12/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%AF%E0%AA%A3%E0%AA%BF%E0%AA%95-%E0%AA%A4%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%9E%E0%AA%BE%E0%AA%A8-%E0%AB%A7hard-truths-about-human-nature/
LikeLike
It is said that Gita preaches…SANSAYATMA VINASHYATI….Sanshaya is not POSSIBILITY or PROBABILITY. (SANSHAYA is STATE OF CONFUSING.) These two words explains/ reasons that ” it may happen or it may not happen” Possibility or Probability can be scientifically proved that yes! it is or No! it is not. While SANSHAYA is mental problem. which confuses. Sanshaya is no reasoning. It is a confused state of mind.
Rationalism is ” A theory that ‘ REASON is the foundation of TRUE KNOWLEDGE.And RATIONAL is defined as’ OF REASON’ (Not Sanshaya) A person who is Rational is thinking, reasoning and does chintan, manan, experiment and stops not till has found the convincing answer/ solution. Confused man can not think.
A person who is confused or Sanshayi…does die. The person who is rational, does thinking and helps society to find truth.
This truth helps society to shed THE BLIND BELIEF.
TRUTH IS GOD…AND ONLY RATIONAL WORKS TO FIND THE TRUTH.
Amrut(Suman)Hazari
LikeLike
સંશયાત્મા વિનશ્યતિ માત્ર કાર્યને લાગુ પડે છે, કાર્ય શરૂ કર્યા પછી સંશય ન હોવો જોઈએ. વિચારના સ્તરે તો સંશય હોય તો જ પ્રગતિ થાય. પરંતુ વિચારના અંતે નિર્ણય લીધા પછી સંશય ન રહેવો જોઈએ.
LikeLike
Beloved Osho, Can you say something about Doubt (Sansaya) (Sansaya) and Nagativity (Shanka) (Shanka)? What is the Difference?
Osho – The difference between doubt (Sansaya) and nagativity (Shanka) is great. They look alike; on the surface they have the same color, but deep down the difference is unbridgeable. First, doubt (Sansaya) is not nagativity (Shanka); neither is it positivity. Doubt (Sansaya) is an open mind, without any prejudice. It is an inquiring approach. Doubt (Sansaya) is not saying anything, it is simply raising a question. That question is to know, to find what the truth is. Doubt (Sansaya) is a pilgrimage. It is one of the most sacred values of human beings.
Doubt (Sansaya) does not mean no. It simply says, “I do not know, and I am prepared to know. I am ready to go as far as possible, but unless I myself come to know, how can I say yes?”
Nagativity (Shanka) has already said no. It is not inquiry. It has come to a conclusion, the same way somebody has come to the conclusion to say yes. One man says God is; his statement is positive. The other says there is no God; his statement is negative. But both are sailing in the same boat, they are not different people. They have not inquired. Neither the theist has doubted nor the atheist has doubted; both have accepted borrowed knowledge.
Doubt (Sansaya) says that, “I myself would like to know, and unless I know for myself, it is not knowledge. Only my experience is going to be decisive.” He is not arrogant, he is not denying anything. He is just open for inquiry. Doubt (Sansaya) is not disbelief — that’s how religions have been confusing people. They confuse doubt (Sansaya) with disbelief. In fact disbelief and belief are exactly the same. Both accept knowledge from others, from books, from masters. And remember, anything that you do not know, yet you have started believing or disbelieving in it… you have missed a great opportunity for inquiry. You have closed the doors already, by yes or by no. You have not traveled.
It is easier to say yes, it is easier to say no, because there is nothing you have to do.
But to doubt (Sansaya) needs guts. To doubt (Sansaya) needs courage to remain in the state of not-knowing, and go on questioning everything till the moment you yourself arrive at the reality. When you come to the reality there is no nagativity (Shanka), no positivity. You simply know — it is your experience. I will not say it is positivity because positivity always has the other pole of nagativity (Shanka). An experience goes beyond both; the whole world of polarities is transcended. That is true wisdom.
Doubt (Sansaya) is the way to truth. No or yes are not ways, they prevent you. It will look very strange, that yes does the same thing as no. In dictionaries they are opposites, but in reality they are not. They look opposite only, but both have not asked the question. Both have not tried to find out what the case is.
The communist believes, exactly as the catholic believes. The communist believes that there is no God. You can call it disbelief, but it is his belief. He has not inquired, he has not meditated; he has done nothing to find out that there is no God. The theist says there IS God. He has also done nothing. Both have chosen without moving an inch towards truth. That’s why a very strange thing happens: the person who is a theist, a believer, can become a disbeliever, an atheist, in a single moment; and vice versa.
Before the revolution in Russia, Russia was one of the most theistic, religious countries of the world. Millions of people in Russia could have sacrificed their life for God. After the revolution, when the authority changed, when the priest changed, when The Holy Bible was replaced by the holy DAS KAPITAL, within ten years the whole country became atheist.
It was amazing! People who had believed their whole life that there is God started disbelieving. Even communists could not understand that these people are the same people who could have died for God — and now they are ready to die for no-God.
Nobody has analyzed the situation up to now, what happened there. This is the analysis of the fact: nagativity (Shanka) and positivity are both belief systems.
Doubt (Sansaya) is against both. Doubt (Sansaya) is the insistence of the individual that he wants to taste, to experience the truth. He is not ready to accept it from anybody else, this way or that.
They are very, very rare people who doubt (Sansaya). But let me say to you: Blessed are those who doubt (Sansaya), because they shall inherit the kingdom of truth. It is arduous to doubt (Sansaya), it is risky, it is dangerous.
One is going into the unknown, with no preparation, with no prejudice. He is entering into the dark hole, not even believing that there will be the other end of the tunnel, and he will again come out of darkness.
There is no belief; he simply takes the challenge.
There is only a quest, a question.
He himself becomes a question.
It is very consoling to have the answer, and if it is freely available, as it is…. Jesus says, “Just believe in me and you need not bother: I will take care. I will choose you at the day of judgment. I will recommend you to God: `These are my people — they should be allowed in paradise.’ All that you have to do is believe.”
A real shortcut — simple belief. That’s why thousands of people around the world have believed, and thousands of others have disbelieved. Their sources are different but the basic approach is the same. In India there has been a very ancient philosophy, Charvaka. That philosophy says there is no God, no heaven, no hell, no punishment for your bad actions and no reward for your good actions. And thousands have believed in it. It is negative, absolutely negative, but very comfortable. You can steal, you can murder, you can do anything you like; after death nothing survives.
In many ways the West has lagged behind the East, particularly as far as religion, philosophy, culture, are concerned. Charvaka is a five-thousand-year-old ideology; Karl Marx just in the last stage of the previous century said there is no God. He was not aware of Charvaka, he thought he had come to a great discovery. For five thousand years Charvakas have already been saying that; but they had not inquired.
The man who created the philosophy was Brihaspati — must have been a man of charismatic personality. He convinced people that you can do anything you want to because the thief, the murderer, the saint, all fall: dust unto dust. And after death nothing is left; the saint disappears, the sinner disappears. So don’t bother at all about afterlife, there is none.
This is not inquiry, because Charvakas and their master Brihaspati have never gone beyond death. According to their philosophy, if they had gone they would have not come back — so on what grounds do they say that there is nothing left? Nobody has visited the land. But it is very easy to believe. His famous statement is worth quoting.
Brihaspati says, RINAM KRITVA GHRITAM PIVET: “Even if you have to borrow money, borrow it, but drink ghee as much as you can” — because after death you are not going to be questioned, punished. The person who had given you money cannot drag you into the court of God; there are no such things. His whole philosophy is simply, “Eat, drink and be merry.” You can believe in it — the theists will call it DIS-belief.
And that’s what Karl Marx did for the communists; he said that there is no soul, no consciousness. It is a by-product of matter, so when the body falls apart, nothing is left. This became a very dangerous attitude, because communists could kill people without thinking twice.
Their belief is that by killing you are not committing any sin. There is nobody inside a person; there is no inside. A man is chemistry, biology, physiology — but there is no soul. Joseph Stalin could kill almost one million people after the revolution without feeling even a slight doubt (Sansaya) about what he was doing.
In Soviet Russia man has been reduced to a mechanism. You can kill — nothing is killed, because there was nobody in the first place. It is just like a clock functioning. It moves, it shows you the time; that does not mean that there is somebody inside. You can take the clock apart and you will not find anything.
I have heard…. Once Mulla Nasruddin’s clock stopped. It was an old clock, and some day everything has to stop. He opened the clock and found there a fly, dead. He said, “Now I know the clock is dead — this is the clock’s soul!” He was just going to bury the clock in the garden when his wife caught hold of him.
She said, “What are you doing? Have you gone mad? Clocks are not buried; graves are not made for them!”
Nasruddin said, “Those people have never known what I have come to know. The clock stopped; certainly I thought it was dead. I looked at it, opened it, and found its soul dead. This is the soul” — he was holding the fly in his hand; he said, “This is the soul.”
The wife said, “You are simply an idiot, and you will always remain an idiot! Bring that clock out. Perhaps it needs oiling, some repair work — it is an old clock. And clocks don’t die, because to die first one has to live: clocks don’t live!”
But that’s what Karl Marx has preached to the communists, that man is also just like a clock. And now almost half the world believes in Karl Marx. Strange — these same people had believed in God. Russians, Chinese, Indians, Mohammedans — all kinds of people change their yes to no. To change yes into no is so easy because they are not different. Basically they give you a consolation without the arduous journey to truth.
I have asked many communists, very old communists…. In India, S.A.Dange was a member of the international communist party along with Lenin, Trotsky, Stalin. He was an eyewitness of the Russian revolution. I asked him, “Have you ever meditated?”
He said, “Meditated — for what? Why should I meditate?”
I said, “If you have never meditated, then you don’t have the authority to say that there is no soul, no God, no consciousness. Without going inside yourself, how can you say that there is nobody? And see the absurdity of it: who is saying that there is nobody? Even to deny you will have to accept that there is somebody. Even to say that there is nobody, somebody has to be assumed.”
The same is the situation of religions. Nobody has encountered God — no Christian, no Hindu, no Mohammedan — but they have all said yes because the crowd in which they were born was the crowd of theists. To say no amongst that crowd would have created difficulties for them. Yes was simply the accepted rule of the game. They have worshipped, they have prayed, not knowing why they were doing it. But everybody else is doing it so it must be right.
When the crowd changed — for example in Russia, the same people who were so certain of God became uncertain. It took ten years to change from one certainty to another certainty… an interval of uncertainty, but uncertainty is not doubt (Sansaya).
Doubt (Sansaya) is simply a question, and doubt (Sansaya) says, “I want to KNOW.”
It has no ideology.
Doubt (Sansaya) is absolutely pure quest.
You have asked, “What is the difference between doubt (Sansaya) and nagativity (Shanka)?”
Nagativity (Shanka) and positivity(Belief) are both the same.
Doubt (Sansaya) is different from both.
It does not make you a theist, it does not make you an atheist.
Positivity (Belief) makes you a religious believer, a theist; nagativity (Shanka) makes you an unbeliever, irreligious, an atheist.
Doubt (Sansaya) does not make you anything.
It simply makes you an inquirer.
And that is the dignity of man.
I teach you doubt (Sansaya) because I know if you can doubt (Sansaya) to the very end you will realize the truth of your own being, and simultaneously the truth of the whole existence. And that will be liberation that will be freedom.
Doubt (Sansaya) is neither Christian nor Hindu, nor American nor German. Yes may be Hindu, yes may be Mohammedan, yes may be Christian; no may be communist, no may be fascist — but doubt (Sansaya) is simply a quest, an individual quest.
Yes and no both belong to the crowd.
Doubt (Sansaya) makes you assert your individuality.
You start finding your path on your own. You don’t accept the maps given you by others.
In India I have seen in Jaina temples, maps hanging which show seven hells, seven heavens, and the ultimate, moksha. Between seven hells and seven heavens is the earth. They show you exactly who goes where, what route he follows, what sufferings he comes across.
Even in my childhood I used to ask the priest, “Do you know where Constantinople is?”
He said, “Constantinople? That has nothing to do with religion.”
I said, “That has nothing to do with religion, but it has something to do with maps. You don’t know Constantinople and you know seven heavens, seven hells? Just be kind enough to tell me, how many have you visited? Who has made this map?” And for thousands of years Jainas have believed in this map.
People who had no idea that the earth is round were able to know how many hells there are, how many heavens there are; and each according to his action goes to a certain space, certain place. They had no idea of the earth they were living on but they had ideas about things which are just fictions. Now slowly slowly those maps are disappearing from the temples, because even followers have started asking embarrassing questions. But it continues. One small sect in India is that of Radhaswamis. They divide the whole existence into fifteen parts; the earth is the lowest.
I have been to their temple in Agra. They are very egoistic people; they have been trying for almost one hundred years to make the temple better than the Taj Mahal. They have poured immense amounts of money into it, but only one story is complete. They have done tremendous work. Certainly if they succeed in making all the three proposed stories, the Taj Mahal will look very pygmy before that temple.
The Taj Mahal is also in Agra, and Radhaswamis originated in Agra; their founder was there. And from all over the world tourists come to Agra to see the Taj Mahal. Radhaswamis wanted to make something so that the Taj Mahal becomes secondary. And seeing what they have done — it is only one-third complete in one hundred years, but even that much is enough to show you they have transcended the Taj Mahal already.
In their temple, this half-built temple, they have engraved in golden letters the fifteen levels of existence. And they have marked — for example, Jesus Christ has only reached up to the sixth. A long journey is still ahead for that poor carpenter carrying his cross. How many times he will be crucified, nobody knows.
Mohammed is still on the fourth, Moses on the fifth, Mahavira on the seventh, Buddha on the ninth. And their own master is on the fifteenth. When I had gone to visit their temple, their priest welcomed me, he showed me everything. He showed this description of fifteen stages and he said, “What do you think about it?”
I said, “There is no question of thinking, I know your master is on the fifteenth.”
He said, “How do you know?”
I said, “Because I am on the sixteenth — and he is trying hard, but I go on pushing him back. I won’t allow anybody else to be on the sixteenth.”
He was very much shocked, but I said, “If you can just imagine fifteen, what is the trouble? On what authority do you put Buddha under your master? On what authority do you put Jesus… what grounds have you got?”
They said, “Our master said it.”
So I said, “I am a master, and I say to you, make a place also for me on the sixteenth. And of course your master could only talk about the fifteenth because he has never entered the sixteenth. I will not allow him to enter! I am alone there.”
These are your theists who simply believe.
It is cheap to believe, it is cheap to disbelieve.
But it is really a dangerous journey to know.
I would like my sannyasins neither to be negative nor to be positive, but open, available, with a quest, a question mark, and to go on searching. Many times your mind will say it is good to believe — because the journey is arduous, and one never knows where one is going, whether one is going to find anything or not. But don’t listen to the mind. Mind has created all these “yes” philosophies, “no” philosophies.
Doubt (Sansaya) has never created any philosophy; doubt (Sansaya) has created science. And doubt (Sansaya) is going to create religion. They are exactly the same — the same application of doubt (Sansaya) in different fields. About objects, the outside world that spreads to millions of stars, doubt (Sansaya) has given tremendous insight just within three hundred years. You are carrying another world within yourself, which is in no way smaller than the world you see outside; perhaps it is bigger.
Why do I say that perhaps it is bigger? I am including the word `perhaps’ so that you should not believe. I know it is bigger, for the simple reason that you know the stars, you know the sun, you know the moon — but the moon does not know you, the sun does not know you. The stars are great, the universe is vast, but you are the only knower. You have something more than the whole universe.
That’s why I say inside you are carrying something bigger than the universe, more than the universe. Just inquire. One of the most beautiful men of this century was Maharishi Raman. He was a simple man, uneducated, but he did not accept the ideology, the religion in which he was born. When he was only seventeen years of age he left his home in search of truth. He meditated for many years in the hills of Arunachal in south India, and finally realized himself.
After that his whole teaching consisted only of three words, because those three words had revealed to him the whole mystery of existence. His philosophy is the shortest. What are those three words? Whoever came to him — because as he became slowly slowly known, people started coming to him from all over the world — his whole teaching was to sit silently and ask only one question: “Who am I?” and go on asking that question. One day the question will disappear, and only you will be there. That is the answer.
Not that you will find the answer written somewhere; you will find yourself. You just go on digging with this question — this question is like digging — but do you see the question? It is a doubt (Sansaya): Who am I? It does not accept the spiritualist who says you are a soul. It does not accept the materialist who says there is nobody, don’t waste time; eat, drink and be merry. He doubt (Sansaya)s. Those three words are followed by a question mark: Who am I?
And he says this is enough. If you can go on and on and on patiently, one day the question suddenly disappears and what is left is your reality. That is the answer.
And the moment you know yourself you have known everything that is worth knowing.
Source – Osho Book “From Death to Deathlessness”
LikeLike
Oaho was an international criminal – murderer rapist con artist. Yes he had great ways to impress simple minded people but in the end he was just a criminal. The minute you quote osho you lose all credibility.
LikeLike
I have very very high respect for our(World’s) enlightened philosophers.
In rationalism Science is the feature which works with philosophy and tries to find a practical solution that can easily be put in practice to get the desired results. This can be experienced by mass.
We can enjoy philosophy by reading, doing manan & chintan.
Science gives practical approach to get the philosophy put in practical approach to get desired results…already proven results.
We have really good chintan & manan process being practiced here on this beautiful subject. Those educated and convinced about blind belief those are prevailing in our society has to be removed.
Thanks.
LikeLike
Dear Amrutbhai;
Love.
“I have very very high respect for our(World’s) enlightened philosophers.”
To my understanding Enlightened and Philosophers are not the same. Philosophy is an out come of conditioned mind, whereas enlightenment is a flowering of the seed(which a person carry within). Mahavir, Budhdha, Krishna, Kabir , Mansoor and many more are are not philosophers, they are enlightened people and you taste any of them and you will find the same taste. Whereas, Bertrand Russel, Karl Marx, Immanuel Kant,John Locke ,Friedrich Nietzsche are philosophers having different ideology. And that has no connection with truth.
I explain this to clear some basic misunderstandings, normally carried by many of us. I hope you will also agree with me.
His Blessings.
Sharad
LikeLike
Respected Amrutbhai
In my humble opinion, philosophy is a dead field. Science and rationalism have shown it to be a moot point. We should ditch it forever.
Respectfully,
A. Dave
LikeLike
Dear Sharadbhai,
Love.
I have been a student whole my life. Thanks for the knowledge you shared with me. I will be a student…till my last breath.
My basic motive is to eradicate BLIND BELIEF from our society. And we have to educate our friends, relatives, neighbors, friend’s friends. We those who have understood the evil ….should volunteer and help eradicate blind belief.
It may be a slow process but there is a hope when young generation ( 10 – 35 of age today) is helped. And put in practice.
Thanks again.
Love & thanks to all the contributors in this series of sharing knowledge. Hearty thanks to……..
Shri Govind Maru as the PRANETA. Also Shri Arvind Adalja for his series.
Thanks.
Amrut Hazari.
LikeLike
Dear Amrutbhai;
Love.
I know everybody here has the same mission “TO ERADICATE BLIND BELIEF”. I talk one step a head and saying” BELIEF MEANS BLINDNESS, IRRESPECTIVE OF WHAT WE BELIEVE” The real thing is to know. To know the truth. And that is the whole purpose of human life.
His Blessings;
Sharad
LikeLike
“રેશનાલીસ્ટ મીત્રોને તો મારે એટલું જ કહેવાનું કે જેમ તેઓને બીજા તરફ આંગળી ચીંધવાનો અધીકાર છે; તેમ બીજાઓને પણ તેમની તરફ આંગળી ચીંધવાનો અધીકાર છે. દરેક બાબતમાં અમે જ સાચા છીએ એવો ભ્રમ કે ઘમંડ તો ન જ રખાય એટલું જ નહીં; પણ બીજાના વીરોધી મતને આદર આપી તેને સમજવા પ્રયાસ કરવા જોઈએ”.
આ નિખાલસતા અને તટસ્થતા ગમ્યાં.
LikeLike
પ્રિય મિત્રો;
પ્રેમ.
અહીં લક્ષ્મીદાસભાઈ, અરવિંદભાઈ તથ હિમાંશુભાઈ એ આપેલ મંન્તવ્ય “રેશનાલીસ્ટો જો બીજાની તરફ આંગળી ચીંધતા હોય તો બીજાને પણ તેમની તરફ આંગળી ચીંધવાનો અધિકાર છે” મને વ્યક્તિગતરીતે આ એકબીજા તરફ આંગળી ચીંધવાની રીતરસમ અજુગતી લાગે છે. કોઈની તરફ આંગળી ચીંધીએ ત્યારે આપણે આપણી સુપ્રિમસી જાહેર કરીએ છીએ અને સામેનાને હીન કે મૂર્ખ સાબિત કરવાનુ પ્રયોજન હોય છે. કોઈને આંગળી કરવી કે કોઈ તરફ આંગળી કરવી એ રાજ રમતનો ભાગ છે. હા, કોઈને આંગળી ચીંધિએ પણ ફક્ત ત્યારે જ કે જ્યારે આપણને એમ લાગે કે સામેનો વ્યક્તિ અજાણતા ભૂલ કરી રહ્યો છે અને ભાવિમાં તેના દુષ્પરિણામો તેને ભોગવવા પડશે. ત્યારે પ્રેમ ભરેલા હૃદય માંથી ઉઠેલો ભાવ હોય અને કોઈને આંગળી ચીંધીએ તો મોટાભાગે તેના શુભ પરીણામો આવે છે અને ચીંધેલી આંગળી સામેના વ્યક્તિ માટે માર્ગદર્શક બની શકે છે. કદાચ તેના જીવનમાં એક રુપાંતરણ આવે અને તેનુ જીવન સાર્થક બને. એટલે મારી સમજ છે કે આંગળી ચીધવી પણ કોઈની તરફ નહી પણ સાચા સત્યના માર્ગ તરફ. જે કોઈને તો હિતકારી થાય કે ન થાય પણ આપણી જાતને તો અવશ્ય હિતકારી છે તેવો મારો અનુભવ છે.
પ્રભુશ્રીના આશિષ.
શરદ
LikeLike
Dear friends….
The message Bhagavan Buddha gave is the central theme of this ABHIVYAKTI series / Blog.
This message is quoted at the top of the article.
This explains ‘ Do not believe……….But if you are convinced using your mature thinking than only believe what I say. – Gautam Buddha.
Thanks Govindbhai. You already have directed people to think….and be rational.
Amrut Hazari.
LikeLike
==
ઠગાઈ કરવા માટે પણ થોડીક ચતુરાઈ આવડવી જોઇએ.
થોડાક શબ્દો અને વાક્યોનો ઉપયોગ કરી ઠગ લોકો આરામથી લોકોને છેતરે છે. ધર્મગુરુઓ આવાજ શબ્દો અને વાક્યોનો ઉપયોગ કરી લોકોને છેતરે છે.
આત્મા, પરમાત્મા, નરક, મોક્ષ, પુર્વજન્મ કે પુનઃજન્મ અને કર્મનો ગુચડો બનાવી ગોળ ગોળ અધ્યાત્મા કે તત્વજ્ઞાનની વાતો કરે છે. પછી તો પ્રેમ, લાગણી, અનુકંપા, ધર્મ, ભક્તી, શ્રદ્ધા, વગેરે કેટલાએ શબ્દોના વાક્યો બનાવી લોકોને મુર્ખ બનાવે છે.
સર્વ ધર્મ સમભાવ એનું ઉદાહરણ છે.
LikeLike
Respected Khatau saheb
I would Respectfully disagree with your view. If anything, it is doing a disservice to the rationalism movement when it is still in its infancy in India. Instead of justifying idiotic attacks on rationalism, we should be United in defending it against the osho worshippers and satya sai worshippers.
LikeLike
You can learn rationalism from home, you can see differencs people to people,little or big in your home… Professoers give big lactures compare to parents and older people in their typicale langauge.Rebilions and revolutionists stands on the issues and debate with others.Some time issues hurts some one feelings ..With comments we learn each other personality.and chemistry..
Rationalists bring changes in people’s thoughts. We learn lots from great people like Buddha, Rajnishji, Gandhi , and also from GITA, Bible, Ten COMMAND MENTS.,KURAN .Only individual thoughts reflects rationalism. but very few. known as philosoohers.
I am very happy to read comments. Appreciate who participated in these open talks..
LikeLike