વૈજ્ઞાનીક થવાની ક્ષમતા ધરાવતા કુમળા માનસનેવૈરાગ્યની ધુન લગાડવાનું કામ થઈ રહ્યું છે

આપણા યુવાનોમાં વૈજ્ઞાનીક થવાની ક્ષમતા છે; પણ તે સાધુ થઈ જાય છે. અધ્યાત્મના નામે તેઓ યુક્તી–પ્રયુક્તીથી વીજ્ઞાનનો વીરોધ કરવામાં લાગી જાય છે અને પ્રજાને, ભક્તને પશ્ચીમના ભૌતીકવાદ પ્રત્યે ઘૃણા કરાવીને પશ્ચીમ કે અન્ય કોઈ પણ વીકાસશીલ દેશોને માગ્યા વીનાના ત્રણ લાભો થાય છે. આવો આ અંગે સ્વામી સચ્ચીદાનંદના ચીન્તનને સમજીએ….

વૈજ્ઞાનીક થવાની ક્ષમતા ધરાવતા
કુમળા માનસને વૈરાગ્યની ધુન
લગાડવાનું કામ થઈ રહ્યું છે

–સ્વામી સચ્ચીદાનંદ

‘‘તેમનું અનાજ અને આપણું પેટ, તેમની દવા અને આપણા રોગો, તેમનાં મશીનો અને આપણાં કારખાનાં, તેમનાં પુસ્તકો અને આપણું જ્ઞાન, તેમના પૈસા અને આપણી લોનો, તેમની ટેક્નોલૉજી અને આપણાં મગજો, તેમનાં શસ્ત્રો અને આપણી સીમાઓ, અમારાં જહાજો અને તમારા સમુદ્રો, અમારાં કમ્પ્યુટર અને તમારી પ્રગતી, અમારા સ્પેરપાર્ટ્સ અને તમારાં મશીનો, અમારાં વીમાનો–ઉપગ્રહો–રૉકેટો અને તમારું અંતરીક્ષ.’’

આ શબ્દો ખરેખર ધ્યાનથી વાંચવા જેવા છે. એક નહીં, બે વાર વાંચવા જેવા છે અને એટલે જ આજે એનું પુનરાવર્તન કર્યું છે. ભારોભાર અભીમાની લાગે એવા આ શબ્દોમાં નરી વાસ્તવીકતા છે અને આ જ હકીકત છે. જો તમને એ માન્યામાં ન આવતું હોય તો તમે ચારે તરફ દૃષ્ટી દોડાવો. તમારા દેશમાં એકેએક જગ્યાએ લગામ પકડીને એ લોકો બેઠા છે અને આપણને એ દેખાય પણ છે. થોડા સમય પહેલાં કહ્યું હતું કે આપણે હજી પણ આયુર્વેદના ફાંકડામાંથી ઉંચા નથી આવતા. આસ્થાને આપણે ચરમસીમા પર રાખીએ છીએ; પણ વીજ્ઞાન પર શ્રદ્ધા રાખવાનું આવે ત્યારે આપણને એવું લાગે છે કે આપણે પાપ કરીએ છીએ. તેમને ત્યાં વીજ્ઞાન–શીરોમણી છે તો આપણે ત્યાં દરેક વાતમાં ધાર્મીકતાનો ઉકાળો આવી જાય છે.

ઓવર–ધાર્મીકતા :

આ ઓવર–ધાર્મીકતાને કારણે જ આપણે એકવીસમી સદીમાં પ્રવેશી ગયા પછી પણ હજીયે મોટા ભાગના ક્ષેત્રમાં પરાવલમ્બી છીએ. આ જ કારણોસર મને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ શરુ કરેલું ‘મેક ઈન ઈન્ડીયા’ કૅમ્પેન ગમ્યું છે. અહીં બનાવો, ઘરમાં બનાવો, જે બનાવવું હોય એ બનાવો પણ એ આ દેશના આંગણામાં બનાવો. બહુ સરસ અને ઉમદા વીચારોને કલાત્મક રીતે રજુ કરવામાં આવ્યા છે, પણ એ વીચાર વીશે વાત કરવાને બદલે મને અત્યારે આપણી ઓવર–ધાર્મીકતા વીશે વાત કરવી છે. આપણી ઓવર–ધાર્મીકતા આપણને વીશ્વની દોડમાં વીકાસલક્ષી થવા નથી દેતી. આપણા યુવાનોમાં વૈજ્ઞાનીક થવાની ક્ષમતા છે પણ તેમના કુમળા માનસને વૈરાગ્યની ધુન લગાડી દેવામાં આવે છે એમાં તે સાધુ થઈ જાય છે એટલું જ નહીં, વીજ્ઞાનવીરોધી પણ થઈ ગયા છે. અધ્યાત્મના નામે તેઓ યુક્તી–પ્રયુક્તીથી વીજ્ઞાનનો વીરોધ કરવામાં લાગી જાય છે અને પ્રજાને, ભક્તને પશ્ચીમના ભૌતીકવાદ પ્રત્યે ઘૃણા કરાવીને અજાણતાં જ પશ્ચીમના દેશોને એક નહીં ત્રણ લાભ કરાવી જાય છે.

પશ્ચીમ કે અન્ય કોઈ પણ વીકાસશીલ દેશોને પહેલો લાભ એ થાય છે કે આપણે આપણા જ આઈન્સ્ટાઈનની પ્રતીભા વીકસે અને એ તેમની સામે હરીફાઈમાં આવે એ પહેલાં જ તેમને મોરનાં પીંછાં જેવી રુપાળી આધ્યાત્મીક નીષ્ક્રીયતા આપી દઈએ છીએ. બીજો લાભ, માણસ જો નીષ્ક્રીય થાય તો એ સમજી શકાય. આ યુવાન નીષ્ક્રીય નથી થતો; પણ ધર્મપ્રચારક બનીને ભૌતીકતા અને વીજ્ઞાનના વીરોધને પ્રાથમીકતા આપવામાં લાગી જાય છે જેને લીધે નવા આઈન્સ્ટાઈનો ઉત્પન્ન થતા અટકે છે અને પ્રજા પણ તેમનો ઉપદેશ સાંભળીને અવૈજ્ઞાનીક બનવાની દીશામાં આગળ વધવા માંડે છે. આ લાભને કારણે પણ પશ્ચીમ અને અન્ય દેશો વીજ્ઞાનની દોટમાં આગળ નીકળી જાય છે. ત્રીજા નંબરનો જો કોઈ લાભ થતો હોય તો ધર્મ અને આધ્યાત્મીકતાના નામે આગળ વધનારાઓ એ હદે અન્ધશ્રદ્ધા ફેલાવવાનું કામ કરે છે કે અન્ય સમ્પ્રદાયના બુદ્ધીશાળી યુવાનો પણ પોતાનો અને પોતાની બુદ્ધીનો ઉપયોગ સારા માર્ગે કરવાને બદલે ધાર્મીકતામાં ખર્ચવામાં કરવા માંડે છે.

આ ત્રણ માગ્યા વીનાના લાભોને કારણે અમેરીકા અને યુરોપના દેશો આગળ નીકળવા માંડ્યા છે. એ દેશોમાં જે ટૅક્નોલૉજી ખતમ થઈ જવાની અણી પર પહોંચે છે એ આપણે અહીં વાપરવાની શરુ કરીએ છીએ. આજે અમેરીકામાં જઈને જુઓ તો ખબર પડશે કે આપણા કરતાં તેમનું મોબાઈલ–નેટવર્ક કેવું મજબુત છે. તેમનું વાઈ–ફાઈનું નેટવર્ક પણ એકદમ સરસ છે અને તેમનું કેબલ–નેટવર્કનું પ્રસારણ પણ કલ્પના ન કરી શકો એ સ્તર પરનું ઉત્તમ છે. આ જ અમેરીકા આપણને ટૅક્નોલૉજી આપે છે; પણ એ બધી જ ત્યાં વપરાઈ ગઈ છે અને ત્યાંના લોકોએ એ હાંકી કાઢી છે. એમ છતાં આપણે એ ટૅક્નોલૉજીનો હોંશભેર ઉપયોગ કરીએ છીએ, કારણ કે આપણે તો એ બધું જોયું જ નહોતું એટલે આપણને સારા અને ખરાબની ખબર જ નથી. આ તો હવે વીશ્વની બધી વાતો તાત્કાલીક બીજી જગ્યાએ પહોંચી જાય છે એટલે આપણે સમજવા માંડ્યા. બાકી પાંચ–સાત વર્ષ પહેલાં તો આપણને એવી કંઈ ખબર નહોતી પડતી.

જ્યાં સુધી આપણે પરાવલમ્બી હોઈશું ત્યાં સુધી કોઈની આંગળી પકડીને ચાલવું પડશે અને આંગળી પકડીને ચાલવું પડતું હશે તો આપણે એ જે આપે એ વાપરવું પડશે; પણ જો પરાવલમ્બીપણું નહીં હોય તો ન્યાય યોગ્ય રીતે થશે. પરાવલમ્બીપણું છોડવા માટે પણ આપણે ઓવર–ધાર્મીકતા ત્યજવી પડશે. 

–સ્વામી સચ્ચીદાનંદજી (દંતાલીવાળા)

મુમ્બઈના દૈનીક ‘મીડ–ડે’ (તા. 15 અને 16 જુન, 2016)માં પ્રગટ થયેલી એમની લોકપ્રીય કટાર ‘એક ચપટી ધર્મ’માંથી.. સ્વામીજીના અને ‘મીડ–ડે’ના સૌજન્યથી સાભાર…

સમ્પર્ક : સ્વામી શ્રી સચ્ચીદાનંદજી, ભક્તીનીકેતન આશ્રમ, પો.બો.નં. 19, પેટલાદ – 388 450 ભારત ફોન :  (02697) 252 480

નવી દૃષ્ટી, નવા વીચાર, નવું ચીન્તન ગમે છે? તેના પરીચયમાં રહેવા નીયમીત મારો રૅશનલ બ્લૉગ https://govindmaru.com/ વાંચતા રહો. હવેથી દર શુક્રવારે સવારે 7.00 અને દર સોમવારે સાંજે 7.00 વાગ્યે, આમ, સપ્તાહમાં બે પોસ્ટ મુકાય છે. તમારી મહેનત ને સમય નકામાં નહીં જાય તેની સતત કાળજી રાખીશ..

અક્ષરાંકન :  ગોવીન્દ મારુ    ઈ.મેઈલ : govindmaru@gmail.com

પોસ્ટ કર્યા તારીખ : 28–06–2019