વીજ્ઞાન પરીષદમાં કેટલું વીજ્ઞાન છે?

‘ભારતીય વીજ્ઞાન કોંગ્રેસ’ની શરુઆત હનુમાન ચાલીસાના પાઠથી થાય? ભૌતીક વીજ્ઞાન પરની ચર્ચા ગાયત્રી મન્ત્રથી કરાય? શું ઈતીહાસની જેમ વીજ્ઞાનને પણ ફરીથી લખી શકાય? શીક્ષણને આભીજાત્ય, સુવીધાભોગી, કુલીનવર્ગ સુધી સીમીત રાખીને સામાન્ય માનવીની ચેતના અને પ્રતીભાને કચડી નાંખવાનું કાવતરું કોણ કરી રહ્યું છે?

‘વીજ્ઞાન પરીષદ’માં કેટલું વીજ્ઞાન છે?

લેખક : અખીલેશ ચન્દ્ર પ્રભાકર
અનુવાદક : કશ્યપ કાછીઆ

મારા જીવનની તે એક મહત્ત્વની ક્ષણ હતી; જ્યારે હું પંજાબના જાલંધરમાં યોજાયેલી 106મી ‘ભારતીય વીજ્ઞાન કોંગ્રેસ’ (Indian Congress of Science)માં ઉપસ્થીત રહ્યો. અહીં મને એકસાથે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ખ્યાતી પામેલ ત્રણ નોબેલ પુરસ્કૃત વૈજ્ઞાનીકો પ્રૉફેસર થોમસ સુડોક, પ્રૉફેસર અવરામ હર્ષકો અને પ્રૉફેસર ડંકન હલદાનેને જોવા–સાંભળવાનો અવસર પ્રાપ્ત થયો. બે મહીના પહેલા પ્રૉફેસર અશોક મીત્તલે જ્યારે આ ‘સાયન્સ કોંગ્રેસ’ના આયોજન વીશે મને જણાવ્યું હતું ત્યારથી હું તેમાં ભાગ લેવા બહુ ઉત્સાહીત હતો. મને આશા હતી કે મારી અત્યારની વીજ્ઞાન વીશેની અધુરી સમજને વીકસીત કરવામાં આ હાજરી મદદ કરશે. મને અપેક્ષા હતી કે દેશના જાણીતા વૈજ્ઞાનીકો ‘સાયન્સ કોંગ્રેસ’માં ભાગ લેશે. જો કે અહીં તો કેટલાય લોકોને કેટલીક યુનીવર્સીટીઓમાંથી વૈજ્ઞાનીકોના નામે બોલાવાયા હતા.

મને સૌથી વધારે દુ:ખ ત્યારે થયું કે જ્યારે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના ઉદઘાટન ભાષણ પહેલાં જાહેરાત થઈ કે ‘સાયન્સ કોંગ્રેસ’ની શરુઆત હનુમાન ચાલીસાના પાઠથી થશે! ભૌતીક વીજ્ઞાન પરની ચર્ચા, ધનબાદ આઈ.આઈ.ટી.ના ડૉ. રોયે, ગાયત્રી મન્ત્રથી કરી. હું તેમના ચાલુ ભાષણે જ ઉભો થઈ ગયો કેમ કે મને ખુબ અકળામણ થતી હતી. ભાઈ, ‘વીજ્ઞાન ફક્ત વીજ્ઞાન છે…’ આર.એસ.એસ. ઈતીહાસની જેમ વીજ્ઞાનને પણ ફરીથી લખી ન શકે.

‘સાયન્સ કોંગ્રેસ’ના અઠવાડીયાના આયોજન પર અંદાજે રુપીયા 17 કરોડ ખર્ચ થયો છે. દસ હજાર લોકો આ ઈવેન્ટની તૈયારીમાં જોડાયેલા છે. પછી આ સાયન્સ કોંગ્રેસની મજાક ઉડાવી શકાય નહીં. આપણામાં સ્પષ્ટ દૃષ્ટીકોણ છે કે, ભૌતીક પદાર્થથી બનેલા આ સંસારમાં સાબીત થઈ ચુકેલું જ્ઞાન જ વીજ્ઞાન છે. હવે સમય આવી ગયો છે કે, વીજ્ઞાને જનઆંદોલનનું રુપ ધારણ કરવું પડશે અને તમામ પ્રકારની રુઢીચુસ્તતા, પાખંડ, વહેમ, પુર્વગ્રહો, કુરીતીઓ, ખોટી ધાર્મીક માન્યતાઓ અને અન્ય અવૈજ્ઞાનીક વીચારધારાઓ સામે લડવા માટે જનઆંદોલન કરવું પડશે.

વડાપ્રધાન મોદીએ આ સાથે ચોથી વખત ‘અખીલ ભારતીય કોંગ્રેસ’નું ઉદઘાટન કર્યું છે. દરેક વખતે એ જ વાત થતી રહી છે : વીશ્વગુરુ, વૈશ્વીક મહાસત્તા, ડીજીટલ ભારત, શ્રેષ્ઠ ભારત, આધુનીક ભારત… આ સમયે નવું સુત્ર આપ્યું ‘જય જવાન, જય કીસાન, જય વીજ્ઞાન, જય સંશોધન’; પણ તેઓએ કે તેમની સરકારે સંશોધન પર બે ટકાથી ઓછું બજેટ શા માટે આપ્યું છે? કેન્દ્રના વીજ્ઞાન મન્ત્રી ડૉ. હર્ષવર્ધને પોતાના પ્રવચનના70 ટકા હીસ્સામાં વડાપ્રધાનના વખાણ કર્યા. તેમની પાસે આ પ્રશ્નોના કોઈ જવાબ નથી કે આ આધુનીક તેમ જ પ્રગતીશીલ ભારત દેશના નીર્માણ માટે વૈજ્ઞાનીક વીચારસરણી, વૈજ્ઞાનીક ચીન્તન, વૈજ્ઞાનીક પરીપ્રેક્ષ્ય, વૈજ્ઞાનીક ચેતનાની જરુરીયાત માટે વૈજ્ઞાનીક શીક્ષણ પદ્ધતીની આવશ્યકતા છે. આર.એસ.એસ.ની મોદી સરકાર પોતે જ શીક્ષણને આભીજાત્ય, સુવીધાભોગી, કુલીનવર્ગ સુધી સીમીત રાખીને અને કથીત રામ મન્દીર વીશે આન્દોલન દ્વારા સામાન્ય માનવીની ચેતના અને પ્રતીભાને કચડી નાંખવાનું કાવતરું કરી રહી છે.

લેખક : અખીલેશ ચન્દ્ર પ્રભાકર
અનુવાદક : કશ્યપ કાછીઆ

વંચીતલક્ષી વીકાસવૃત્તી, વૈજ્ઞાનીક અભીગમ અને શોષણવીહીન સમાજ રચના માટે પ્રતીબદ્ધ પાક્ષીક ‘નયા માર્ગ’(નયા માર્ગ, ખેત ભવન, હરીજન આશ્રમની પાસે, અમદાવાદ – 380 027)ના 16 જુન, 2019ના અંકના પાન 13થી 14 ઉપરથી, લેખક, અનુવાદકના અને ‘નયા માર્ગ’ના સૌજન્યથી સાભાર…

નવી દૃષ્ટી, નવા વીચાર, નવું ચીન્તન ગમે છે ? તેના પરીચયમાં રહેવા નીયમીત મારો રૅશનલ બ્લોગ https://govindmaru.com/ વાંચતા રહો. દર શુક્રવારે સવારે 7.00 અને સોમવારે સાંજે 7.00 વાગ્યે. આમ, સપ્તાહમાં બે પોસ્ટ મુકાય છે. તમારી મહેનત ને સમય નકામાં નહીં જાય તેની સતત કાળજી રાખીશ..

અક્ષરાંકન :  ગોવીન્દ મારુ ઈ–મેઈલ : govindmaru@gmail.com

પોસ્ટ કર્યા તારીખ : 09–08–2019