કુદરત એટલે શું?

સીનીયર લેખક અને રૅશનાલીસ્ટ મુરજીભાઈ ગડાના 47 લેખો ‘અભીવ્યક્તી’ બ્લૉગ પર પ્રગટ થઈ ગયા છે. સુજ્ઞ વાચકમીત્રો તેઓની વીદ્વતાથી સુપેરે પરીચીત છે. લેખકની પુસ્તીકા ‘કુદરતને સમજીએ’માં જનસામાન્યને લાગુ પડતી, બધા દ્વારા અનુભવાતી એવી થોડી કુદરતી રચનાઓને અને ઘટનાઓને સમજાવી ને વાચકોની કલ્પનાને બ્રહ્માંડની સફરે લઈ જવાની તેઓએ કોશીશ કરી છે. સદર પુસ્તીકાનો પહેલો મણકો ‘કુદરત એટલે શું?’ પ્રસ્તુત છે. –ગોવીન્દ મારુ

પ્રકરણ : 01

કુદરત એટલે શું?

                                                                   – મુરજી ગડા

સાવ સાદી ભાષામાં કહેવું હોય તો, આપણી આસપાસ જે પણ કંઈ દેખાય છે એમાંથી જે માનવસર્જીત નથી તે બધું કુદરતી છે. આપણા જીવનમાં કુદરતી કેટલું છે અને માનવસર્જીત કેટલું છે એની વાત કરીએ તે પહેલાં કુદરત વીશે વધુ જાણવું જરુરી છે. અહીં કુદરત એટલે ભૌતીક જગતની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. અતીભૌતીક (Metaphysical) એટલે ભૌતીક ન હોય એવા આધ્યાત્મીક જગતની ચર્ચા કરવામાં આવી નથી.

કુદરતને આપણે ઓછામાં ઓછા ચાર સ્વરુપે તો જાણીએ અને અનુભવીએ છીએ. પહેલું સ્વરુપ પદાર્થનું છે. એમાંથી ઘણું આપણને દેખાય છે અને ઘણું દેખાતું નથી; ન દેખાવાનું કારણ આપણી દૃષ્ટીમર્યાદા છે. અતી સુક્ષ્મ હોય કે અતી દુર હોય તે પદાર્થ આપણી દૃષ્ટીમર્યાદાની બહાર હોવાથી આપણા માટે તે અદૃશ્ય બની જાય છે. જો કે નવા શોધાયેલા યન્ત્રો વડે ઘણી અદૃશ્ય વસ્તુઓ હવે દૃશ્ય બની રહી છે; છતાં ઘણી વસ્તુઓ આપણા માટે હજી પણ અદૃશ્ય છે. બીજું સ્વરુપ ઉર્જાનું છે. એમાંથી એક પ્રકાશ દૃશ્ય છે. જ્યારે ગરમી, અવાજ, વીજ–ચુમ્બકીય વગેરે ઉર્જાના બીજા સ્વરુપ છે જે દૃશ્ય નથી; પણ અનુભવી શકાય છે. જનસામાન્યમાં ઓછા જાણીતા કુદરતના બીજા સ્વરુપો છે પદાર્થો અને ઉર્જાના ગુણધર્મ, કુદરતના નીયમો, એને લીધે સર્જાતા બળ વગેરે. આ બધું ભૌતીક જગત છે. આ સીવાય હજી થોડા કુદરતી તત્ત્વો અને શક્તીઓ છે એમાં આપણે અત્યારે ન જઈએ.

ભારતમાં ઘર કરી ગયેલી બેહદ અન્ધશ્રદ્ધા પાછળનું મુખ્ય કારણ વૈજ્ઞાનીક માહીતી અને એને લીધે આવતી વૈજ્ઞાનીક વીચારસરણીનો અભાવ છે. વીજ્ઞાન એ કુદરતને, એમાં નીયમીત, અવારનવાર તેમ જ કવચીત બનતી કુદરતી ઘટનાઓને તેમ જ એમની પાછળના કારણોને, એની શક્તીને, એના અનાદરના પરીણામોને સમજવાનું શાસ્ત્ર છે. એ બધું જ્યારે બરાબર સમજાઈને મગજમાં ઉતરવા લાગે છે ત્યારે આપણામાં વૈજ્ઞાનીક અભીગમ આવ્યો એમ કહેવાય. એવું જ્યારે થાય ત્યારે અન્ધશ્રદ્ધા આપોઆપ ઓછી થતી જાય છે અને આપણી આસપાસની ભૌતીક દુનીયા સાચે જ કેવી છે, શું છે વગેરે સમજાવા લાગે છે. એનું સૌથી પહેલું એક શુભ પરીણામ એ આવે છે કે દૈવી શક્તીઓ ધરાવવાના દાવા કરતા લેભાગુઓથી આવી વ્યક્તી પોતાને બચાવી શકે છે.

પ્રાચીન અને મધ્યયુગમાં આ ભૌતીક જગત વીશે બહુ ઓછી જાણકારી હતી. જે નરી આંખે દેખાતું હતું તેના પરથી જે દેખાતું નહોતું એના વીશે જાતજાતની, સાચી ઓછી અને ખોટી વધુ એવી કલ્પનાઓ કરવામાં આવી હતી. બ્રહ્માંડની વીશાળતાનો ખ્યાલ ન હોવાથી એ બધી કલ્પનાઓ માણસની ત્યારની સમજ પુરતી મર્યાદીત હતી. વીજ્ઞાનના વીકાસ પછી આ બધું બદલવા લાગ્યું છે. ખાસ કરીને છેલ્લા સો વરસમાં ભૌતીક જગત વીશે ઘણું વધારે જાણવા મળ્યું છે. એમાંનો એક નાનો અંશ અત્રે રજુ કર્યો છે.

આપણે જેવી રીતે મહાપુરુષોના જન્મ દીવસ ઉજવીએ છીએ; પણ એમના કાર્ય અને ઉપદેશ વીશે જાણવાની ખાસ ઈચ્છા રાખતા નથી એવી જ કંઈક કુદરતની જાણકારી વીશે માનવ સમુદાયની વૃત્તી રહેલી હતી. થોડા વર્ષો પહેલાં ‘ઈશ્વરીય કણ’ (God Particle)ના અયોગ્ય નામે ઓળખાયેલ, બ્રહ્માંડની ઉત્પત્તી સાથે સંકળાયેલ, ‘હીગ્ઝ બોઝોન કણ’નું અસ્તીત્વ વીજ્ઞાનીઓને હાથ લાગ્યું ત્યારે ટુંક સમય માટે પ્રસાર માધ્યમો તેમ જ જનસામાન્યમાં એ ચર્ચાનો વીષય બની ગયો હતો. આ સાથે લોકોને બ્રહ્માંડ વીશે વધુ જાણવાની ઈચ્છા જાગી હશે એ અનુમાને એની ભવ્યતા, વીશાળતા અને વીવીધતાની આછી પાતળી માહીતી આપતા આ પુસ્તીકાના કેટલાક લેખો વડે વાચકોની કલ્પનાને બ્રહ્માંડની સફરે લઈ જવાની કોશીશ છે.

તે ઉપરાંત જનસામાન્યને લાગુ પડતી, બધા દ્વારા અનુભવાતી એવી થોડી કુદરતી રચનાઓને અને ઘટનાઓને પણ સમજાવવાની કોશીશ કરી છે. આ બધી તો શરુઆત માત્ર છે. કુદરતમાં એટલું બધું સમાયેલું છે કે કોઈને એની વીશાળતાનો સમ્પુર્ણ ખ્યાલ નથી.

વાંચકો દરેક પ્રકારના હોય છે. કોઈ ઓછા ભણેલા હોય, તો કોઈ ઘણું ભણેલા વીદ્વાન હોય. ઓછું ભણેલાને કેટલીક વાતો સમજવી અઘરી લાગશે, જ્યારે જે તે વીષયના વીદ્વાનને એ બાબતો જાણતા હોવાથી વાંચવામાં રસ ન પડે એટલે આ પુસ્તીકામાં વીવીધ પ્રકારના લેખ સમાવી બધા પ્રકારના વાંચકોને કંઈક વધુ જાણવા મળે અને કોઈ નીરાશ ન થાય એવી કોશીશ કરી છે.

–મુરજી ગડા

લેખક અને પ્રકાશક શ્રી. મુરજી ગડાનું  પુસ્તક ‘કુદરતને સમજીએ’ પ્રથમ આવૃત્તી : ફેબ્રુઆરી, 2016; પાનાં : 94, મુલ્ય : ની:શુલ્ક)માંનો આ પહેલો લેખ, પુસ્તકનાં પાન 5થી 7 ઉપરથી, લેખક અને પ્રકાશકશ્રીના સૌજન્યથી સાભાર..

લેખક સમ્પર્ક : શ્રી. મુરજી ગડા,  1, શ્યામવાટીકા સોસાયટી, વાસણા રોડ, વડોદરા – 390 007 સેલફોન : 972 679 9009 ઈ–મેલ : mggada@gmail.com

નવી દૃષ્ટી, નવા વીચાર, નવું ચીન્તન ગમે છે ? તેના પરીચયમાં રહેવા નીયમીત મારો રૅશનલ બ્લોગ https://govindmaru.com/ વાંચતા રહો. દર શુક્રવારે સવારે 7.00 અને દર સોમવારે સાંજે 7.00 વાગ્યે, આમ, સપ્તાહમાં બે પોસ્ટ મુકાય છે. તમારી મહેનત ને સમય નકામાં નહીં જાય તેની સતત કાળજી રાખીશ..

અક્ષરાંકન : ગોવીન્દ મારુ ઈ.મેઈલ : govindmaru@gmail.com