‘ઈશ્વર’ના નામે લુટાવાનું બન્ધ કરો

શું જગતના તમામ ધર્મો અને સમ્પ્રદાયોની સંસ્કૃતીમાં માંગવાની જ રીત શીખવવામાં આવે છે? અને એનું મોટું નામ પ્રાર્થના એવું રાખીને ઉપદેશકો અને પ્રચારકો ફુલાય છે, ગૌરવ લે છે? જીવને એક અને એક બાબત ગમતી નથી, એટલે નીત્ય નવા ઉધામા કર્યા કરે છે? અસ્તીત્ત્વનો સ્વભાવ ચેતના અથવા ઉધામાં છે? શું તમે સ્વયં બ્રહ્મ થઈ શકો છો?

 (6)

‘ઈશ્વર’ના નામે લુટાવાનું બન્ધ કરો

–સ્વપુર્ણ મહારાજ

તમારા હૃદયમાં દયા, ઉદારતા ભલે ખુબ હોય અને પરોપકારની ભાવના પણ હશે; દાન, તપ, તીર્થ અને સતસંગ પણ કરતા હશો; પરન્તુ જ્યાં સુધી આપણને યથાર્થ સમજણ ન હોય ત્યાં સુધી આપણે ઘટવાના, ટુંકા પડવાના અને બેચેની રહેવાની જ. તમે ગમે તેટલું ભણેલા કે સમૃદ્ધ હશો; પણ જ્યાં સુધી તમે અજ્ઞાની હશો ત્યાં સુધી તમે સુખી નહીં થઈ શકો. જ્યાં સુધી તમારામાં અજ્ઞાન ઘર કરીને રહેશે ત્યાં સુધી ન તો તમે સુખી રહી શકો અને ન તો કુટુમ્બને કે સમાજને સુખી કરી શકો.

સાધારણ રીતે આજ સુધી ઈશ્વર, અલ્લાહ, ગૉડ, પ્રભુ, હરી, ભગવાન વગેરે શબ્દોનો અર્થ ‘ધણી’ (માલીક) એવો કરવામાં આવે છે. ભક્તો ઈશ્વરનાં લક્ષણો આ પ્રમાણે ગણાવે છે.

• ઈશ્વર દયાળુ છે.
• ઈશ્વર સર્વજ્ઞ છે.
• ઈશ્વર સર્વશક્તીમાન છે.
• ઈશ્વરની ઈચ્છા વગર કંઈ થઈ શકતું નથી.

ઉપરનાં ચાર લક્ષણોનો આપણે પુરો અભ્યાસ કરવો જોઈએ.

ઈશ્વર દયાળુ હોય તો જીવ સુખી કે દુ:ખી કેમ છે? આપણે પાંગળું સમાધાન કરી લઈએ છીએ કે આપણાં કર્મથી આપણે સુખી કે દુ:ખી થયા કરીએ છીએ. તો આ વાત આપણે વીચારવી જોઈએ કે કર્મ ઈશ્વર કરાવે છે કે આપણી મેળે કરીએ છીએ? જો ઈશ્વર કરાવતો હોય, તો આપણે દુ:ખમાં પડીએ એવાં કર્મ તે શા માટે કરાવે છે? જગતમાં આટલી પીડા, મહારોગો, અત્યાચારો અને બળાત્કાર જેવી વીકૃતીઓ શા માટે છે? અને આ બધાં કર્મો આપણે આપણી મેળે જ કરતા હોઈએ, તો એમાં ઈશ્વરની ઈચ્છા અને સત્તા ક્યાં રહી? ભક્તો કહે છે કે પુર્વજન્મનાં પાપ–પુણ્યના આધારે ઈશ્વર આપણને સારાં–નબળાં કર્મમાં જોડે છે. તો વળી પાછો પ્રશ્ન ઉઠે છે કે પુર્વજન્મમાં પાપપુણ્ય આપણે પોતે કર્યા હશે કે ઈશ્વરે કરાવ્યા હશે? કેટલાક ભક્તો એમ કહે છે કે ઈશ્વર તો આપણને શુભકર્મ જ ચીંધે છે; પણ આપણે એનું કહ્યા માનતા નથી. તો પ્રશ્ન ઉઠે છે કે, આપણે ઈશ્વરનું કહ્યું ન માનીએ, ત્યારે એ આપણને દુષ્કૃત્ય કરતાં રોકતો કેમ નથી? ભક્તો બચાવ કરે છે કે, એ તો ઈશ્વરને ખબર હોય ત્યારે રોકેને? જો ઈશ્વરની જાણ બહાર કંઈ થતું હોય, તો એને સર્વજ્ઞ કેમ ગણવો? ભક્તો કહે છે કે, ઈશ્વર તો સર્વજ્ઞ જ છે; પરન્તુ આપણે એનાથી રોકાઈએ જ નહીં તો એ શું કરે? જો ઈશ્વર આપણને દુષ્કૃત્ય કરતાં રોકી ન શકતો હોય તો એને સર્વશક્તીમાન કેમ કહેવાય? ભક્તો કહે છે, ઈશ્વરને શું પડી છે કે એ કોઈને રોકે? જો ઈશ્વરને જગતની કશી ચીંતા જ ન હોય તો એને દયાળુ કેમ કહેવો?

કોઈ બાળક કુવા પાસે રમતું હોય તો આપણને એને રોકીએ છીએ, દુર ખસેડીએ છીએ એમ ઈશ્વર આપણને ખરાબ કૃત્ય કરતાં રોકતો કેમ નથી? આ બધી તપાસના અન્તે, ઈશ્વરનાં ચારમાંથી એકેય લક્ષણ સીદ્ધ થતાં નથી.

જગતના દુર્બળ, અજ્ઞાની અને પાખંડી માણસને જીવવાની રીત જડતી નથી અને કહે છે કે, ‘ઈશ્વર કરાવે એમ હું કરું છું’ અને જ્યારે કોઈ ઉત્સાહી–ઉમંગી વ્યક્તી પોતાની મહેનત અને પ્રતીભા દ્વારા વૈજ્ઞાનીક દૃષ્ટીકોણથી કોઈ યોજના તૈયાર કરે તો તેને કહેવામાં આવે છે કે ઈશ્વરની ઈચ્છા વીના પાન પણ ફરકી શકતું નથી, તો પછી તું શું કરી શકવાનો હતો? કલ્પીત અને પરોક્ષ ઈશ્વર ઉભો કરીને, માનવ પોતાની ઈચ્છાઓ ઈશ્વરને ખાતે ચડાવે છે, એ હાનીકર્તા છટકબારી છે; એનાથી વધારે નુકસાન બીજું એકેય નથી.

માનવ પોતાની ઈચ્છાથી જ શુભ–અશુભ કર્મ કરે છે અને એનું પરીણામ ભોગવે છે. અનાજનો કણ કુદરતના નીયમ મુજબ જ જમીન વીંધીને બહાર આવે છે; સુર્ય આકાશમાં કુદરતના નીયમ મુજબ જ તપી રહ્યો છે અને પૃથ્વી પ્રકૃતીના એ જ નીયમ મુજબ ભ્રમણ કરી રહી છે તેમ જ એક પરમાણુ પણ પ્રકૃતીના એ જ નીયમ મુજબ ચુંબકની પાસે જાય છે. અહીં કુદરત કે પ્રકૃતીનો અર્થ આ દૃશ્યમાન, સ્થુળ જગત એવો જ કરવો રહે છે.

જે કલ્પીત અને પરોક્ષ ઈશ્વરને ભજવાનું અને એને શરણે જવાનું કહે છે એ ભલેને કરોડોની સભામાં કથા–પ્રવચન કરતા હોય, છતાં એની આંખોમાં ધુળ છે અને તેઓ બીજાની આંખોમાં પણ ધુળ જ નાખી રહ્યા છે. ટુંકમાં, મારે એવું કહેવાનું છે કે દરેક જીવ પુરો સ્વતન્ત્ર છે, કોઈ–કોઈનો ધણી નથી અને કોઈ–કોઈનો દાસ પણ નથી. સંસારમાં સૌ સ્વતન્ત્ર જ છે.

સૃષ્ટીનું ચક્ર કયા નીયમોને આધીન ચાલી રહ્યું છે, એ વાસ્તવીકતાથી જેઓ અજાણ છે તેઓ લોકોમાં કલ્પીત અને પરોક્ષ એવો ઈશ્વર સૃષ્ટી ચલાવે છે એવા વાહીયાત વીચારો ફેલાવી, બીજાને અન્ધારા કુવામાં ફેંકવાના ધંધા લઈને પાપી પેટ ભરે છે.

તમે તમારા ઈષ્ટદેવને શા માટે પ્રાર્થો છો? કંઈક લેવા જ ને? જે માણસ પોતાનાથી પોતાનામાં જ સન્તુષ્ટ હોય તેને બીજા દેવથી શો મતલબ? જગતના તમામ ધર્મો અને સમ્પ્રદાયોની સંસ્કૃતીમાં માંગવાની જ રીત શીખવામાં આવે છે અને એમાં ઉપદેશકો અને પ્રચારકો ગૌરવ લેતા હોય છે. ધંધો નાદાનીનો, ભીખ માંગવાનો શીખવે છે અને મોટું નામ પ્રાર્થના એવું રાખીને ફુલાય છે, ગૌરવ લે છે.

 (7)

આત્મા–પદાર્થ અથવા પરમાત્મા વીચાર

આત્મા ‘નામ’ પોતાનું છે. આત્મા એટલે પોતે જ. હવે જ્યારે આપણે ‘પરમાત્મા’ એમ બોલીએ ત્યારે જરા વીવેકથી એ શબ્દ છુટો પાડવો જોઈએ. ‘પરમાત્મા’ એ શબ્દ બે શબ્દોનો બનેલો છે. પરમ + આત્મા ‘પરમ’ એટલે આખરી અને ‘આત્મા’ એટલે પોતે.

ટુંકમાં, પોતાનું આખરી સ્વરુપ એટલે પરમાત્મા.

આત્માને ત્રણ ઘરેણાં પહેરાવાયાં છે :

જીવ + આત્મા = જીવાત્મા

મહા + આત્મા = મહાત્મા

પરમ + આત્મા = પરમાત્મા

અહીં આપણે એ જ વસ્તુનાં ત્રણ બીજાં નામ પાડીએ :

(1) શરીર, (2) મન અને (3) આત્મા

શરીર	:	શરીરમાં અડકવું (સ્પર્શ), જોવું, સાંભળવું, ચાખવું અને સુંઘવું, હસવું, રડવું ઈત્યાદી લક્ષણો છે. શરીરથી કળા–કૌશલ્યનું પ્રદર્શન થઈ શકે છે.
મન	:	મનમાં કલ્પના, જપ, ધ્યાન, યાદ, વાહવાહ એમ ઘણા ભાવો હોય છે.
આત્મા	:	આત્મામાં શાંતી, સુખ, આનન્દ, સમાધી, જ્ઞાન, સ્થીરતા, નીર્વીકલ્પતા વગેરે આવે છે.

તમારી આ ત્રણ જ અવસ્થા છે.

તમે આ ત્રણમાંથી તમને ફાવે તે નામરુપે રહી શકો છો. જો તમને શરીરરુપે ફાવે તો શરીરરુપે અને ન ફાવે તો મનરુપે રહી શકો છો; મનરુપે ન ફાવે તો આત્મારુપે રહી શકો છો. આ ત્રણેય અવસ્થામાં રહેવાને તમે સ્વતન્ત્ર છો અને ત્રણેય અવસ્થા અભ્યાસથી પ્રાપ્ત થાય છે. જેવો અભ્યાસ કરશો એવી સ્થીતીમાં રહી શકશો.

પદાર્થ એટલે કાંઈ વસ્તુ, કસ્તર, કાંઈક આકાર, કાંઈક પીંડો કે રોંડુ.

શરીર એટલે પીંડો, શરીર એ અનેક કોષોનો બનેલો પીંડ છે. માનવ જીવતી નગરીનો રાજા છે. એમાં અનેક જીવો છે.

મન એટલે કલ્પનાનું વમળ, જે ઘણું નાનું કે બહું મોટું સમ્ભવે. મન એ મધ્યમ પરીમાણ ચૈતન્યની કલ્પના છે.

આત્મા એટલે વ્યાપક, અનન્ત, નામ–રુપ રહીત કેવળ અસ્તીત્ત્વ નીર્વીકલ્પ આત્મારુપે તમને કાંઈ અસર થતી નથી.

વ્યવહાર એ સૌની ઘાટી કલ્પનાનું સહીયારું રુપ છે. જ્યાં સુધી કલ્પનામાં સુખ લાગે ત્યાં સુધી વ્યવહાર કરવો, ન સુખ લાગે તો નીર્વીકલ્પ રહેવું. કલ્પનામાં પણ સુખ છે, વ્યવહારમાં પણ સુખ છે. નીર્વીકલ્પમાં તો સુખ છે જ. આ નામ–રુપની સૃષ્ટીમાં શરત વીના વ્યવહાર ન બને. આપણે સામસામે સૌની શરત કરીને વ્યવહાર ચલાવીએ, અધીકાર હશે એવો અને એટલો લાભ મળશે.

બુદ્ધ કહે છે, આત્મા, બ્રહ્મ, જગત, જીવ, ઈશ્વર, લોક–પરલોક કશાનું અસ્તીત્ત્વ નથી. શુન્ય, અભાવ જ છે. મહાવીર કહે છે કે અનેક આત્મા છે. કર્મથી બન્ધનમાં પડે છે. જગતનો કર્તા ઈશ્વર છે જ નહીં. કર્મ પતાવીને કેવળ આત્મારુપ રહો એ જ મોક્ષ છે.

જેવી રીતે સમુદ્રમાં ભમરીઓ, મોજાં, પરપોટા, વરસાદ, વરાળ, વાદળાં ઉત્પન્ન થયા કરે છે અને પાછા એમાં વીલીન થયા કરે; એવી જ રીતે બ્રહ્મસાગરમાં પ્રકૃતી, પાંચ મહાભુતો : આકાશ, પવન, તેજ, પાણી અને પૃથ્વી, સુર્યો, તારાઓ, નક્ષત્રો, ગ્રહો–ઉપગ્રહો, ધુમકેતુઓ, ઉલ્કાઓ અને નાના–મોટાં પ્રાણીઓ, જીવજંતુઓ, નેતાઓ, મહાત્માઓ અને કહેવાતા અવતારો (આ બધા નામો અને ડીગ્રીઓ માનવ સમાજને વ્યવહાર કરવામાં અનુકુળતા આવે એટલે ગોઠવી દીધા છે. માનસીક કસરત માટે દેવ–દેવીઓ પણ કલ્પી કાઢ્યા છે) બધા જ વીલીન થઈ જાય છે અને પુન: પુન: પ્રગટે છે.

જગતમાં સત્ય–અસત્યનો નીર્ણય કરવા માટે ખુબ વાદ–વીવાદને ચર્ચાઓ થયાં છે; પરન્તુ આ પરીવર્તનશીલ સંસારમાં કોઈ નીયમો કે રુપો એકધારા એવા અને એવા તો રહેતાં જ નથી, અને રહે પણ નહીં, બધું સાપેક્ષ છે.

અનુમાનથી છેવટે આમ જ માનવું પડે છે કે ચૈતન્ય વ્યાપક છે અને એમાંથી અનન્ત આકારો બન્યા કરે છે. જે દીશામાં પ્રાણી પ્રયત્ન કરતો હોય, એમાં ધાર્યું પરીણામ ન આવે; ત્યારે તે કોઈ બીજી કલ્પનામાં રાચે છે અને સફળતા મેળવે પણ ખરો! જીવને એક અને એક બાબત ગમતી નથી, એટલે નીત્ય નવા ઉધામા તે કર્યા જ કરે છે. અસ્તીત્ત્વનો સ્વભાવ ચેતના અથવા ઉધામાં છે. માથે કોઈ એક ઈશ્વર કે ધણી છે એવી ભ્રાંતીમાંથી નીકળીને ફાવે એવી લીલા, પ્રવૃત્તી કરો; પરન્તુ અન્ય કોઈને દુ:ખ, હાની પહોંચે એવી રીતે ન કરો, કરશો એવું મેળવશો! પ્રયત્નથી આગળ આવી શકશો, તમે પુરા સ્વતન્ત્ર છો, તમે સ્વયં બ્રહ્મ થઈ શકો છો.

–સ્વપુર્ણ મહારાજ

લેખક–સમ્પર્ક : અફસોસ, સ્વપુર્ણ મહારાજ હવે આપણી વચ્ચે નથી.

ધર્મ અને ઈશ્વરના નામે ચાલતા અનીષ્ટો, વીનાશક તથા ત્રાસદાયક રીતરીવાજો, ઢંગધડા તથા પાયા વીનાની પરમ્પરાઓ અને વહેમોનું ખંડન કરતાં જીવનોપયોગી અને મૌલીક વીચારોના લેખોનો સંગ્રહ ‘માનવતા’ [સમ્પાદક–પ્રકાશક : શ્રી. વલ્લભભાઈ ઈટાલીયા, 74/બી, હંસ સોસાયટી, વરાછારોડ, સુરત – 395006, સેલફોન : 98258 85900, ઈ.મેલ : vallabhitaliya@gmail.com પ્રથમ આવૃત્તી : 1995, પાન : 131, સહયોગ રાશી : રુપીયા 30/– (આઉટ ઓફ પ્રીન્ટ છે)]માંથી, લેખક, સમ્પાદક અને પ્રકાશકના સૌજન્યથી સાભાર…

નવી દૃષ્ટી, નવા વીચાર, નવું ચીન્તન ગમે છે ? તેના પરીચયમાં રહેવા નીયમીત મારો રૅશનલ બ્લોગ https://govindmaru.com/  વાંચતા રહો. દર શુક્રવારે સવારે 7.00  અને દર સોમવારે સાંજે 7.00 વાગ્યે, આમ, સપ્તાહમાં બે પોસ્ટ મુકાય છે. તમારી મહેનત ને સમય નકામાં નહીં જાય તેની સતત કાળજી રાખીશ..

અક્ષરાંકન : ગોવીન્દ મારુ ઈ.મેલ : govindmaru@gmail.com