માણસને ભગવાન સમજીએ

‘આનન્દનું આકાશ’ અને ‘શાણપણનાં મોતી’
પુસ્તકોનું લોકાર્પણ

તા. ૨૫ ડીસેમ્બર, ૨૦૧૫. માનવપ્રેમી ઈસુનો જન્મદીન. દક્ષીણ ગુજરાતના વીદ્વાન શીક્ષણવીદો, સાહીત્ય–રસીકો, લેખકો, તબીબો અને ‘ગુજરાતમીત્ર’ દૈનીકમાંની ડૉ. શશીકાંત શાહની સાપ્તાહીક બે કૉલમોના વ્યસની–વાચકોથી, અડાજણ, સુરતની ‘સંસ્કાર ભારતી સ્કુલ’નો ઑડીટોરીયમ હૉલ ચીક્કાર હતો. ડૉ. શશીકાંત શાહ લીખીત ‘આનન્દનું આકાશ’ અને ‘શાણપણનાં મોતી’ પુસ્તકોનો લોકાર્પણનો કાર્યક્રમ હતો. ‘છાંયડો’ સંસ્થાના પ્રમુખ શ્રી. ભરતભાઈ શાહની અધ્યક્ષતામાં તે આયોજાયો હતો. આ અગાઉ કોઈ પુસ્તક–લોકાર્પણનો કાર્યક્રમ આટલો સફળ રહ્યો હોય એવું જાણમાં નથી. કાર્યક્રમ પાંચ વાગ્યે એટલે પાંચ વાગ્યે શરુ થાય જ અને સાંજે સાત એટલે સાત વાગ્યે સમાપ્ત થાય જ એવી ધાક–છાપ શશીકાંતભાઈની આખા સુરતમાં. એટલે પાંચમાં પાંચે તો લગભગ પુરો હૉલ ભરચક્ક ! એમાં, કવી–આચાર્ય શ્રી. સુનીલ શાહનું સંચાલન. પછી પુછવું જ શું ? શીરમોર આકર્ષણ તો વલ્લભભાઈના વ્યાખ્યાનનું. સમારંભ સમાપ્ત થતાં સૌ ભાવક–શ્રોતાઓને એ બન્ને પુસ્તકો ભેટ અપાયાં હતાં તે એમનો વીશેષ ઉપક્રમ..

ચીંતક, લેખક અને ઉદ્યોગપતી શ્રી. વલ્લભભાઈ ઈટાલીયાએ ‘આનન્દનું આકાશ’ અને ‘શાણપણનાં મોતી’ પુસ્તકોનો ઉંડો અભ્યાસ કરી, મુખ્ય વક્તા તરીકે પોતાના પ્રવચનમાં, પુસ્તકોનું વીવીધ ઉદાહરણો સહીત અનોખું રસદર્શન કરાવી, શ્રોતાઓમાં પુસ્તકવાચનની ભુખ સતેજ કરી. અહીં શાહસાહેબને આમ તો બધા ઓળખે; પણ વલ્લભભાઈએ પોતાના ત્રીસ મીનીટના પ્રવચનમાં, શશીકાંતભાઈનો નોખા જ દૃષ્ટીબીંદુથી વીશેષ પરીચય કરાવ્યો. કોઈની પણ સાડાબારી રાખ્યા વીનાની તેમની નીર્ભયતા, સ્પષ્ટભાષીતાને બીરદાવવામાં તેમણે કશી કચાશ ન રાખી. આ પ્રશંસાનાં પુષ્પોનાં તેઓ ખરેખર અધીકારી પણ છે જ. શ્રી. વલ્લભભાઈનું પ્રવચન ખુબ જ પ્રભાવી રહ્યું. ( તે યુ–ટ્યુબ પર મુકાયે સૌને તેની જાણ કરીશ.)

‘આનંદનું આકાશ’ પુસ્તક ‘સન્ડે ઈ.મહેફીલ’ના પ્રણેતા શ્રી. ઉત્તમભાઈ ગજ્જર અને ‘અભીવ્યક્તી’ બ્લોગના બ્લોગર તરીકે ગોવીન્દ મારુને (મને) ડૉ. શાહસાહેબે અર્પણ કર્યું છે. અમ બન્નેને સ્ટેજ પર બોલાવી, સાચે જ દીલના પુરા ભાવથી પુસ્તકો આપી, તેમણે અમારું સન્માન કર્યું. અમે બન્ને એમના આ સદભાવ બદલ ઋણી છીએ..

…ગોવીન્દ મારુ

♦●♦

 લો, હવે વાંચો આજની પોસ્ટ, ડૉ. શશીકાન્ત શાહનો આ જ પુસ્તકનો લેખ ‘માણસને ભગવાન સમજીએ’ લેખના વીચારો માણી, મમળાવી, મીત્રોને મોકલજો; પણ આ લેખ નીચે કૉમેન્ટ મુકવાનું ચુકશો નહીં. આભાર..

♦●♦

માણસને ભગવાન સમજીએ

–ડૉ. શશીકાન્ત શાહ

વીર નર્મદ યુનીવર્સીટીના શીક્ષણ વીભાગમાં હેડ બન્યા પછી, મેં પહેલું કામ મારી ઑફીસના દરવાજે એક બોર્ડ લટકાવવાનું કર્યું; જેના પર લખ્યું હતું : ‘અન્દર પ્રવેશવા માટે અનુમતીની જરુર નથી.’ કલાર્ક અને પટાવાળાને સુચના આપી હતી કે વીદ્યાર્થીઓ, સર્ટીફીકેટ્સની ફોટો કોપી પ્રમાણીત કરાવવા આવે એમને, મારી સહી લઈ, સીક્કા મારી આપી, ત્રણ મીનીટમાં રવાના કરવા. મને મળવા આવવા ઈચ્છતા વીદ્યાર્થીને કે નાગરીકને, દરવાજે ટકોરા માર્યા વગર સીધા ઑફીસમાં પ્રવેશવા દેવા. શીક્ષણ વીભાગમાં કોઈ પણ પ્રકારનાં પ્રમાણપત્રો કે દસ્તાવેજ લેવા આવતા વીદ્યાર્થીને પન્દર–વીસ મીનીટમાં એમનું કામ પતાવીને તરત વીદાય કરવા. ‘કાલે આવજો, ચાર દીવસ પછી તપાસ કરી જજો’ એવા વાયદા કરી કોઈને પણ ધક્કા ખવડાવશો નહીં. સૌને બીજી પણ એક સુચના આપી રાખેલી; ‘ચહેરા પર સ્મીત જાળવી રાખીને વીધાર્થીઓને તમારી સેવા આપજો.’ એમ. ઍડ્.ના ભુતપુર્વ વીદ્યાર્થીઓ કે પીએચ.ડી. કરતા વીદ્યાર્થીઓ મને મળવા આવે ત્યારે એમને મેં સ્પષ્ટ ‘વૉર્નીંગ’ આપી હતી કે : અહીં તમે મારા મહેમાન છો. ચા–નાસ્તાના પૈસા આપવા માટે કદી તમારા ખીસામાં હાથ નાંખશો નહીં… એવું કરવાની કોશીશ, એ મારું અપમાન ગણાશે. આજ–કાલ પીએચ.ડી.નું રજીસ્ટ્રેશન કરાવવા ઈચ્છતા વીદ્યાર્થીઓ પાસે ત્રણથી પાંચ લાખ રુપીયા આંચકી લેવાનો રીવાજ છે. ભારતની યુનીવર્સીટીઓના સત્તાધીશો કેવા છે અને શું શું કરે છે, આપણે ક્યાં નથી જાણતા ?

હું વીશ્વના પન્દરેક દેશોમાં ફર્યો છું. પાંચ વાર અમેરીકાની મુલાકાત લીધી. ત્યાં પ્રત્યેક કર્મચારી, ચહેરા પર સ્મીત ઓઢીને ફરજ પર હાજર થાય છે, સામે ઉભેલા ગ્રાહકને ‘ભગવાન’ સમજે છે અને આદર સાથે પુછે છે : ‘હું આપની શી સેવા કરી શકું ?’ ગયા અઠવાડીયે સુરતમાં મને એવો અનુભવ થયો. હું વહેલી સવારે એક પ્રોવીઝન સ્ટોરમાં થોડી ચીજવસ્તુઓ ખરીદવા ગયો હતો. દુકાનદાર હજી તો દુકાન ખોલીને ભગવાનની પુજા જ કરી રહ્યો હતો. મને જોઈને તરત પુજા પડતી મુકી, મારી તરફ વળીને, અદબથી પુછ્યું, ‘પ્રભુ ફરમાવો, આપને શું જોઈએ છે ?’ મેં આંખો ચોળીને તપાસી લીધું કે હું સ્વપ્ન તો નથી જોઈ રહ્યોને ! એક ક્ષણ તો હું અમેરીકામાં હોવાનો મને અહેસાસ થયો. મેં દુકાનદારને ભગવાનની પુજા પતાવી દેવા વીનન્તી કરી. તો એમણે કહ્યું; ‘પ્રભુ’, ‘તમારા આંગણે આવેલો ગ્રાહક એ તમારો ભગવાન છે’ એવું ગાંધીજીનું વીધાન મેં દુકાનમાં અમસ્તું નથી લટકાવ્યું. ભગવાનની પુજા એટલા માટે કરવાની કે દુકાનમાં ગ્રાહકો આવે. પણ આપ વગર પુજાએ પધાર્યા છો ! ત્યારે પ્રથમ આપને એટેન્ડ કરવા એ મારી ફરજ બને છે.’

એમ. એડ્. અને પીએચ.ડીમાં જેમના વીદ્યાર્થી બનવાની તક મળી એ અમારા ગુરુજી, ડૉ. ગુણવંત શાહે શીખવેલી ચાર વાતો આજે પણ હૃદયના ઉંડાણમાં દૃઢ રીતે કોતરાઈને પડી છે :

• જો ઑફીસનો સમય અગીયારનો હોય તો અગીયારમાં પાંચે ઑફીસમાં પહોંચી જજે.
• ઑફીસ છુટવાનો સમય પાંચનો હોય તો પાંચને પાંચ મીનીટે ઑફીસ છોડવાનું રાખજે.
• તારા ટેબલ પાસે આવેલા ઈસમનું કામ સ્મીત સાથે કોઈ પણ જાતનો વીલમ્બ કર્યા વગર કરી આપજે.
• જીન્દગીમાં એક પણ રુપીયાની લાંચ લઈશ નહીં.

આ ચારેચાર સુચનાઓનું મેં અક્ષરશ: પાલન કર્યું.

‘ભારત અને અમેરીકા વચ્ચે તમને મુખ્ય કયો તફાવત જોવા મળ્યો ?’ એવું મને જ્યારે જ્યારે પુછાય છે ત્યારે ત્યારે મેં ક્ષણનોયે વીલમ્બ કર્યા વગર કહ્યું છે : ‘ત્યાં ગ્રાહકને ‘ભગવાન’નો દરજ્જો અપાય છે; જ્યારે અહીં ગ્રાહકને ‘ધક્કે ચડાવવા’નો રીવાજ છે. ત્યાં સામે ઉભેલા નાગરીક સાથે સરકારી કર્મચારી ગુસ્સે થઈને વાત કરે કે ઉદ્ધતાઈથી વર્તે તો નોકરી ગુમાવે છે. અહીં સરકારી કર્મચારી કે બૅન્કનો ઑફીસર, સ્કુલ–કૉલેજનો પ્રીન્સીપાલ કે પોલીસ અધીકારી, સામાન્ય નાગરીક સાથે સ્મીતપુર્ણ વ્યવહાર કરે તો સમજવું કે આજે સુર્ય પશ્ચીમમાં ઉગ્યો છે ! અહીં ફરજ પર બેઠેલો માણસ આખો દીવસ મોબાઈલ ફોન પર ‘ગુટર–ગુ’ કર્યા કરે તો એનો જવાબ માંગનારું કોઈ નથી.’

ભારતમાં આજે સૌથી મોટી સમસ્યા કઈ છે ? ગ્રાહકના, વીદ્યાર્થીના, ક્લાયન્ટના, પેશન્ટના કે વરીષ્ઠ નાગરીકના આત્મગૌરવને પ્રત્યેક ક્ષણે હણવામાં આવે છે, ઠેસ પહોંચાડવામાં આવે છે. વીદ્યાર્થી પોતાના પ્રીન્સીપાલને કે કુલપતીને મળવા ઈચ્છે છે, દીનદુ:ખીયો નાગરીક પ્રધાનને મળવા ઈચ્છે છે તો દરવાજા પર દ્વારપાળ એમને અટકાવીને કહેશે; ‘સાહેબે અન્દર પ્રવેશવાની મનાઈ ફરમાવી છે.’ તમારે કારણ પુછવાની જરુર નથી. કાં તો સાહેબ ખુશામદખોરોનો દરબાર ભરીને બેઠા હશે; કાં તો ફોન પર એમની અંગત અંગત ગુટર–ગુ ચાલતી હશે. આપણે ત્યાં ગ્રાહકને ભગવાન ગણવાનો રીવાજ નથી. કેટલાક મોટ્ટા સાહેબો મુલાકાતીને દરવાજાની બહાર કલાક–દોઢ કલાક બેસાડી રાખે છે. તેઓ અન્દર કંઈ જ કરતા નથી હોતા, એમની પાસે કોઈ કામ પણ નથી. હા, એમની પાસે એક પ્રશ્ન જરુર છે; ‘કોઈને તરત મુલાકાત આપી દઈએ, તો આપણા મોભાનું શું ?’ મુફલીસ રૈયતને લાગવું જોઈએ કે ‘સાહેબ બહુ મોટા માણસ છે, મારે બહાર બાંકડા પર દોઢ કલાક તો બેસવું પડ્યું !’

સરકારી અમલદારો, પ્રજાના પ્રતીનીધીઓ, પ્રધાનો અને શૈક્ષણીક સંસ્થાઓના વડાઓ સામાન્ય માણસો સાથે, પ્રજાજનો સાથે આદરપુર્વક વર્તે અને માનવતાપુર્ણ વ્યવહાર કરે તો ભારતમાં પણ સ્વર્ગનો અનુભવ થઈ શકે. સરકારી ખુરસીમાં બેઠેલો ઑફીસર એક તરફ કથાઓ સાંભળે છે, ભગવાનની પુજા કરે છે, પથ્થર એટલા દેવ પુજે છે અને બીજી તરફ પોતાનું નીતી– નીયમ પ્રમાણેનું કામ કરાવવા આવેલા માનવ–દેવતાને ધક્કે ચઢાવે છે, એની પાસે લાંચ માંગે છે અને એને હડધુત કરે છે. ઑફીસમાં ઈષ્ટદેવના ફોટા લટકતા હોય અને સામે ઉભેલા દીન નાગરીક સામે ઑફીસર પોતે આખી દુનીયાનો શહેનશાહ હોય એવું વર્તન કરે એ કેટલું ઘૃણાજનક છે ! આપણા દેશને હવે ડૉક્ટર, ઈજનેર, વકીલ કે પ્રૉફેસરની જરુર નથી; સારા અને સાચા ‘માણસો’ની જરુર છે; નેકદીલ, ઈમાનદાર ઈન્સાનોની જરુર છે.

પ્રશ્ન મન્દીરમાં બેઠેલા ભગવાને કે મસ્જીદમાં બેઠેલા ખુદાને રીઝવવાનો અને પ્રસન્ન કરવાનો નથી. પ્રશ્ન તો વીદ્યાર્થીનું, દર્દીનું કે ગ્રાહકનું રુપ ધારણ કરીને, દીન ચહેરા સાથે આપણી સામે ઉભેલા જરુરીયાતમન્દ કૉમનમેનને રાજી રાખવાનો છે, એની ની:સ્વાર્થ સેવા કરવાનો છે. પોતાની દીકરીની જન્મતારીખનો દાખલો લેવા કૉર્પોરેશનની ઑફીસમાં દાખલ થયેલો ગરીબ માણસ ખીસામાં હાથ નાંખ્યા વગર પાંચ મીનીટમાં સર્ટીફીકેટ ખીસામાં મુકીને પ્રસન્ન ચહેરે ઑફીસમાંથી બહાર નીકળતો દેખાય, તેજસ્વી પુત્રનું ઍડ્મીશન લેવા ગયેલા નીમ્ન મધ્યમવર્ગના પીતા એક પણ રુપીયાની લાંચ આપ્યા વગર ઍડ્મીશન મેળવીને શાળામાંથી બહાર નીકળતા દેખાય કે બૅન્કમાં પૈસા ઉપાડવા ગયેલો વરીષ્ઠ નાગરીક વીના વીલંબે ખીસામાં પૈસા મુકીને રસ્તામાં લુંટાયા વગર સલામત રીતે ઘરે પહોંચી જાય એવા ‘રામરાજ્ય’ ની આપણે રાહ જોઈ રહ્યા છીએ. પ્રત્યેક માણસ સંકલ્પ કરે કે; ઉંચો હોદ્દો ધરાવતી ખુરસી પર બેઠા પછી હું, સામે ઉભેલા નાગરીકને ‘ભગવાન’નો દરજ્જો આપીને, એની સાથે માનવતાપુર્ણ વર્તન કરીશ.’ તો પછી સ્વર્ગ મેળવવા પ્રાર્થના કરવાની જરુર રહેશે જ નહીં, અસ્તુ..

●♦●

મેઘધનુષ

કશું અણધાર્યું, અણગમતું થયું, ત્યારે લખાયું છે;
હૃદય જ્યાં, જ્યારે ભીંસાતું ગયું, ત્યારે લખાયું છે.
બધાયે લખ્યું; મેં પણ લખ્યું બસ, એવું નથી દોસ્તો;
કલમથી રક્ત જ્યારે પણ પડ્યું, ત્યારે લખાયું છે.
...સુનીલ શાહ…
  sunilshah101@gmail.com

સુરતના દૈનીક ‘ગુજરાતમીત્ર’માં દર બુધવારે, ડૉ. શશીકાંત શાહની જીવનઘડતરની લોકપ્રીય કટાર ‘માણસ નામે ક્ષીતીજ’, વર્ષોથી પ્રગટ થાય છે. તે લેખોમાંથી સારવેલા લેખોનું પુસ્તક તે ‘આનન્દનું આકાશ’. {પ્રકાશક : સમીર શાહ, ‘વ્રજ’ 35, આવીષ્કાર રો હાઉસ, શ્રેણીક પાર્કની બાજુમાં, તાડવાડી, રાંદેર રોડ, સુરત – 395 009  આવૃત્તી : પ્રથમ – ડીસેમ્બર, 2015, પૃષ્ઠસંખ્યા  : 94, મુલ્ય : રુપીયા 60/-)માંથી આ લેખ, લેખકશ્રીના  સૌજન્યથી સાભાર…

સંપર્ક : ડૉ. શશીકાંત શાહ, 35–આવીષ્કાર રો હાઉસ, નવયુગ કૉલેજ પાછળ, તાડવાડી, રાંદેર રોડ,  સુરત – 395 009 ફોન : (0261)277 6011 સેલફોન : 98252 33110 ઈ-મેઈલ : sgshah57@yahoo.co.in

‘અભીવ્યક્તી–ઈ.બુક્સ’

નવી દૃષ્ટી, નવા વીચાર, નવું ચીન્તન ગમે છે ? તેના પરીચયમાં રહેવા નીયમીત આ રૅશનલ બ્લોગ https://govindmaru.wordpress.com/ વાંચતા રહો. દર શુક્રવારે નવો લેખ મુકાય છે. તમારી મહેનત ને સમય નકામાં નહીં જાય તેનું ધ્યાન રાખીશ…

અક્ષરાંકન : ગોવીન્દ મારુ, ઈ.મેલ : govindmaru@yahoo.co.in

પ્રુફવાચન સૌજન્ય : ઉત્તમ ગજ્જર – uttamgajjar@gmail.com

પોસ્ટ કર્યા તારીખ : 01/01/2016